از بحث‌هاى ارزنده درباره قيامت كه سازنده و كنترل كننده است، بحث شهادت شاهدان است. از قرآن شريف و روايات اهل‌بيت«سلام‌الله‌علیهم» استفاده مىشود كه در روز قيامت شاهدانى هستند كه به نفع ما يا بر ضرر ما شهادت مىدهند، پس معلوم مىشود كه اين شاهدان در دنياى فِعلى بر اعمال ما نظارت دارند، بلكه بايد نحوه اعمال و نيّات ما را نيز درك كنند چرا كه شاهد براى اداى شهادت بايد حاضر و ناظر بر مطلب مورد شهادت باشد و از چگونگى و كمّ و كيف آن اطلاع كامل داشته باشد.
ما در اينجا شاهدان در قيامت را ذكر مىكنيم و براى هر يك از شاهدان يك آيه از قرآن كريم به عنوان دليل، ارائه مىكنيم، هر چند براى هر كدام، آيات فراوانى يافت مىشود:
1) اوّلين شاهد از نظر قرآن شريف «خداوند متعال» است:
«فَاِلَيْنا مَرْجِعُهُمْ ثُمَّ اللَّهُ شَهيدٌ عَلى ما يَفْعَلُون»[1]
«بازگشتشان به سوى ما است، سپس خداوند بر آنچه آنها انجام مىدادند گواه است.»
2)شاهد دوّم ملائكه الهى هستند. از قرآن شريف استفاده مىشود كه ملائكه در قيامت «له» يا «عليه» ما يعنى بر نفع يا ضرر ما شهادت مىدهند:
«وَ جائَتْ كُلُّ نَفْسٍ مَعَها سائِقٌ وَ شَهيدٌ.» [2]
«و هر كسى مىآيد، با او حركت دهنده و گواهى دهندهاى است.»
و در روايات «شهيد» به ملائكه تفسير شده است چنانكه اميرالمؤمني«سلام‌الله‌علیه» نيز در دعاى كميل به آن تصريح فرمودهاند:
«وَ كُلُّ سَيِّئَةٍ اَمَرْتَ بِاِثْباتِهَا الْكِرامَ الْكاتِبينَ الَّذينَ وَكَّلْتَهُمْ بِحِفْظِ ما يَكُونُ مِنّى وَ جَعَلْتَهُمْ شُهُوداً عَلَىَّ مَعَ جَوارِحى وَ كُنْتَ اَنْتَ الرَّقيبَ عَلَىَّ مِنْ وَرائِهِمْ وَ الشَّاهِدَ لِما خَفِىَ عَنْهُمْ.»
»و به كرام الكاتبين دستور دادى كه هر گناهى را بنويسند، همان‌ها كه مأمورشان كردى تا هر چه از من صادر شود حفظ كنند و ايشان و اعضاى بدنم را گواه بر من قرار دادى در حالى كه بعد از ايشان تو مراقب من بودى و گواه بودى بر آنچه از ايشان پنهان بود.»
ملائكهاى كه از ديدگاه قرآن، جزء شاهدان روز رستاخيز هستند بر سه دستهاند:
اوّل) «ملائكه مقرّب خداوند»، نظير جبرييل، ميكاييل، اسرافيل، عزراييل و.... مىباشند:
»كِتابٌ مَرْقُومٌ يَشْهَدُهُ الْمُقَرَّبُونَ.» [3]
»كتابى است نوشته شده، كه مقرّبان شاهد آن هستند.»
دوّم) ملائكهاى هستند كه براى حفظ ما از شرور انسى و جنّى و آفات، هميشه از ما مواظبت مىكنند:
»لَهُ مُعَقَّباتٌ مِنْ بَيْنِ يَدَيْهِ وَ مِنْ خَلْفِهِ يَحْفَظُونَهُ مِنْ اَمْرِ اللَّهِ.» [4]
»براى انسان مأمورانى است پى در پى، كه به فرمان خدا او را از پيش رو و از پشت سر پاسدارى مىكنند.»
سوّم) ملائكهاى كه «رقيب» و «عتيد» ناميده مىشوند و براى نوشتن اعمال ما گمارده شدهاند و در هر روز و شب تغيير مىكنند:
»ما يَلْفِظُ مِنْ قَولٍ اِلّا لَدَيْهِ رَقيبٌ عَتيدٌ.» [5]
»انسان هيچ سخنى را بر زبان نمىآورد مگر اينكه مراقبى آماده نزد اوست (و آن را ضبط مىكند).»
3)انبياء الهى: همانطور كه جلو‌دار امّت خود هستند در قيامت هم شاهد بر امّت خود خواهند بود:
»وَ يَومَ نَبْعَثُ فى كُلِّ اُمَّةٍ شَهيداً عَلَيْهِمْ مِنْ اَنْفُسِهِمْ وَ جِئْنا بِكَ شَهيداً عَلى هؤُلاءِ.» [6]
»روزى كه در هر امّتى گواهى از خودشان بر ايشان برمىانگيزيم و تو را گواه بر آنان قرار مىدهيم.»
4)امامان معصوم«سلام‌الله‌علیهم» نيز در زمره شاهدان روز رستاخيز مىباشند:
»وَ كَذلِكَ جَعَلْناكُمْ اُمَّةً وَسَطاً لِتَكُونُوا شُهَداءَ عَلَى النَّاسِ وَ يَكُونَ الرَّسُولُ عَلَيْكُمْ شَهيداً.» [7]
»شما را نيز امّت ميانهاى قرار داديم تا بر مردم گواه باشيد و پيامبر هم بر شما گواه است.»
5)اعضا و جوارح و دل انسان نيز در عالم قيامت، جزء شاهدان است:
»يَومَ تَشْهَدُ عَلَيْهِمْ اَلْسِنَتُهُمْ وَ اَيْديهِمْ وَ اَرْجُلُهُمْ بِما كانُوا يَعْمَلُونَ.» [8]
»در آن روز زبان‌‌ها و دست‌‌ها و پاهايشان بر ضدّ آنها به اعمالى كه انجام مىدادند، گواهى مىدهد.»
»لا تَقْفُ ما لَيْسَ لَكَ بِهِ عِلْمٌ اِنَّ السَّمْعَ وَ الْبَصَرَ وَ الْفُؤادَ كُلُّ اُولئِكَ كانَ عَنْهُ مَسْئُولاً.» [9]
»از آنچه به آن آگاهى ندارى پيروى مكن، زيرا گوش و چشم و قلب، همه مورد پرسش واقع خواهند شد.»
6) اعمال انسان، هم شاهد براى انسان در روز جزاست:
»وَ وَجَدُوا ما عَمِلوُا حاضِراً وَ لا يَظْلِمُ رَبُّكَ اَحَداً.» [10]
»و آنچه را انجام دادهاند حاضر يابند و پروردگار تو به هيچ كس ستم نمىكند.»
7)هويّت انسان، از ديگر شاهدانى است كه در قيامت وجود خواهد داشت. اعمال خوب بر هويّت بشر اثر نهاده و او را به صورت انسان كاملى خواهد آورد، چنانكه اگر انسان در زمره فاجران يا منافقان و يا كافران باشد اعمال دنيايى وى، او را به صورت حيوانى جلوهگر خواهد ساخت و هويّت او كاشف از شقاوت او خواهد بود:
»وَ كُلَّ اِنْسانٍ اَلْزَمْناهُ طائِرَهُ فى عُنُقِهِ وَ نُخْرِجُ لَهُ يَومَ الْقِيامَةِ كِتاباً يَلْقاهُ مَنْشُوراً إِقْرَءْ كِتابَكَ كَفى بِنَفْسِكَ الْيَومَ عَلَيْكَ حَسيباً.» [11]
»و هر انسانى، اعمالش را به گردنش آويختهايم و روز قيامت كتابى براى او بيرون بياوريم كه آن را در برابر خود گشوده مىبيند، (به او مىگوييم) كتابت را بخوان، كافى است كه امروز، خود حسابگر خويش باشى.»
8)مكان اعمال، نيز جزء شاهدان انسان در عالم آخرت، محسوب مىشود مكانى كه انسان در آن عمل نيك يا پليد را انجام داده است، در روز جزا بر نفع يا بر ضرر وى شهادت خواهد داد:
»اِذا زُلْزِلَتِ الْاَرْضُ زِلْزالَها وَ اَخْرَجَتِ الْاَرْضُ اَثْقالَها وَ قالَ الْاِنْسانُ ما لَها يَومَئِذٍ تُحَدِّثُ اَخْبارَها بِاَنَّ رَبَّكَ اَوحى لَها.» [12]
»هنگامى كه زمين شديداً به لرزه در آيد و زمين بارهاى سنگينش را خارج سازد، و انسان مىگويد: زمين را چه مىشود؟ در آن روز زمين تمام خبرهايش را بازگو مىكند (همان‌گونه كه) پروردگارت به او وحى كرده است.»
همچنين از روايات فراوانى استفاده مىشود كه زمان انجام عمل نيز، له يا عليه انسان شهادت مىدهد. علّامه مجلسى«رضوان‌اللَّه‌عليه» اين روايات را در كتاب بحارالانوار، نقل كرده است از آن جمله:
»قالَ الْباقِرُ(ع): ما مِنْ يَومٍ يَأْتى عَلَى ابْنِ آدَم اِلّا قالَ ذلِكَ الْيَومُ يَابْنَ آدَم اَنَا يَومٌ جَديدٌ وَ اَنَا عَلَيْكَ شَهيدٌ فَافْعَلْ فِىَّ خَيْراً وَ اعْمَلْ فِىَّ خَيْراً اَشْهَدُ لَكَ يَومَ الْقِيامَةِ.» [13]
»امام باقر«سلام‌الله‌علیه» فرمود: هيچ روزى بر انسان نمىگذرد مگر آنكه آن روز به انسان مىگويد: اى انسان من روزى جديد هستم و بر تو شاهد تو هستم پس در اين روز كلام خير بگو، روز قيامت براى تو شهادت مىدهم.»
========================
پی‌نوشت‌ها:
[1] یونس،46.
[2] ق، 21.
[3] مطففین، 21.
[4] رعد، 11.
[5] ق، 18.
[6] نحل،89.
[7] بقره،143.
[8] نور،24.
[9] اسراء، 36.
[10] کهف، 49.
[11] اسراء،13.
[12] زلزال،1تا5.
[13] بحار الانوار، ج 7، ص 325، باب 16، ح 20.