أَعُوذُ بِاللهِ مِنَ الشَّیْطَانِ الرَّجِیمِ بِسْمِ اللهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ رَبِّ اشْرَحْ لِي صَدْرِي وَ يَسِّرْ لِي أَمْرِي وَاحْلُلْ عُقْدَةً مِنْ لِسانِي يَفْقَهُوا قَوْلِي.

مسئلۀ امروزمان یک مسئلۀ مشکلی است و رفع آن مشکل­تر است. اما در کتابهای فقهی ساده از آن گذشته­اند و من جمله صاحب جواهر با چند سطری با نقل اختلافی و اهمیت ندادن به آن اختلاف از مسئله گذشته است.

مسئله 10 از مبطلات نماز:

العاشر: تعمد قول: آمین  بعد تمام الفاتحة لغیر ضرورة من غیر فرق بین الاجهار به والاسرار للإمام والمأموم والمنفرد، ولا بأس به فی غیر المقام المزبور بقصد الدعاء، کما لا بأس به مع السهو وفی حال الضرورة بل قد یجب معها، ولو ترکها أثم لکن تصح صلاته على الأقوى.

یکی از چیزهایی که نماز را باطل می­کند گفتن آمین بعد از والضالین است می فرماید فرق نمی­کند که مانند سنی ها وقتی امام جماعت می گوید والضالین همه مأمومین با صدای بلند با هم بگویند آمین یا آهسته بگویند، یا در نماز فرادی بگوید و بالاخره آمین گفتن بعد از حمد نماز را باطل می کند. و می فرماید اگر به عنوان دعا بگوید و در غیر آن جا که عامه می گویند نماز اشکال ندارد. مثل اینکه دعا می کند اللهم اغفر لی و لوالدیه و بعد می گوید آمین، پس این آمین دعا است یعنی استجب، خدایا دعا کردم مستجاب بفرما. می فرماید این اشکال ندارد.

مسئله بعدی می فرماید الّا در ضرورت ، مثل اینکه در جماعت سنی ها شرکت کرده است آنها می گویند آمین، او هم می­گوید آمین، اشکال ندارد بلکه اگر نگوید گناه کرده است. باید تقیه بکند و تقیّه نکرده است و چون تقیّه نکرده است گناه کرده است. اما نماز او صحیح می باشد. این خلاصۀ فرمایش مرحوم سید «رضوان اللّه تعالی علیه» است. دلیل آن هم این است که علاوه بر اینکه روایت داریم گفته اند که این بدعت است و بدعت در نماز حرام است، وقتی حرام شد دیگر خواه یا ناخواه آن حرام نماز را باطل میکند.

زیرا به دلیل اینکه جزء نماز است در آن بدعت گذاشته است و آن نهی در عبادت است و نهی در عبادت موجب فساد می­شود.

یک قدری بالاتر می­فرمایند که: نماز باطل است در ضرورت باید بگوید برای اینکه تقیّه است و واجب است طبق تقیّه عمل بکند. ولی اگر نگفت، می گویند نماز باطل نیست برای اینکه اگر نگفت و خلاف تقیّه کرد جزئی از نماز نیامده و وقتی جزئی از نماز نیاید نماز باطل می­شود. مرحوم سید این را قبول ندارد و می­فرماید یک واجبی نیامده و آن واجب جزء نماز نیست بنابراین خلاف تقیّه کرده است و حرام است اما نماز صحیح است. و این خلاصۀ فرمایش مرحوم سید «رضوان اللّه تعالی علیه» است.

همانطور که گفته­ام مرحوم سید متابعت از صاحب جواهر کرده است و تا آخر همان که صاحب جواهر فرموده اند مرحوم سید هم در «عروه» فرموده است. مرحوم صاحب جواهر نقل می­کند که صاحب مدارک گفته است اصلا هیچ جایی نماز را باطل نمی­کند و این تکلیفی که داریم آمین را باید در حال تقیّه بگوییم وقتی تکلیف شد مثل این است که بگوید به نامحرم نگاه نکن و او به نامحرم نگاه کند نماز درست است و گناه کرده، قضیه آمین هم چنین است، گفته­اند آمین نگویید و آمین بگویید در حال تقیّه، و او آمین نگفته و گناه کرده و ترک واجب کرده است. اما نماز باطل نیست.

این را هم مرحوم سید تبعاً لسید ردّ می کند و می فرماید حرف صاحب مدارک صحیح نیست، البته مرحوم سید نام صاحب مدارک را نمی آورد، حرف صاحب مدارک درست نیست و اگر نگوید آمین در وقتی که باید تقیّه کند در میان سنی ها او گناه کرده اما نمازش باطل نیست، مرحوم صاحب جواهر می فرماید خیر، در صورت تقیّه نه در آمین، در همه جا، در صورت تقیّه می شود جزء نماز؛ وقتی جزء نماز شد باید بگوید آمین، مثل اینکه ذکر رکوع و سجده را باید بگوید اینجا هم باید آمین بگوید، و اگر آمین نگوید نماز او باطل است.

لذا آمین بعد از والضالین در تقیّه جزء نماز است، و وقتی که جزء نیامد «اذا انتفی الجزء ان انتفی الکلّ» و نماز باطل است؛ این خلاصۀ حرفها است که مرحوم صاحب جواهر جمع کرده از بزرگان اما به طول اشاره در نصف صفحه مطلب را تمام کرده است و ما یکی یکی آنها را می­گوییم.

مطلب اول: آمین گفتن، نماز را باطل می­کند آنطوری که عامّه می­گویند. یعنی عامّه در غیر «والضالین» آن هم در جماعت، آمین در نمازشان نیست. وقتی امام جماعت می­گوید «والضالین»، سنّی­ها آمین می­گویند و در اینجا باید بگوییم بدعت است از خود درآوری است و پیغمبر اکرم «صلی­الله­علیه­وآله» این را نداشتند. نهی ائمۀ طاهرین است بنابراین یک بدعت در دین گذاشته­اند ولو دعا هم هست اما این کار سنّی، بدعت است و بدعت حرام می­باشد و چیزی که حرام است نهی در عبادت است و نماز را باطل می­کند.

اما ایراد این است که آنها به عنوان جزء نماز آمین نمی­گویند بلکه امام جماعت می­گوید خدایا ما را هدایت کن «اهدنا الصراط المستقیم» خدایا ما را گمراه نکن، «و الضالین» و آنها می­گویند «اللّهم استجب» و آمین می­گویند، بنابراین به عنوان جزء نماز نمی­گویند وقتی به عنوان جزء نماز نگفتند دیگر بدعت نیست.

وقتی که امام جماعت می­گویند «والضالین» آنها می­گویند «اللهم استجب» خدایا مستجاب کن؛ و هر چه دعا یا قرآن و یا ذکر است در نماز اشکال ندارد. وقتی اشکال نداشت بنابراین باید بگوییم که او بدعت نمی­گذارد و  دعا می­کند، و دعا در نماز، نماز را باطل نمی­کند بلکه به نماز فضیلت می­دهد.

مثل اینکه کسی فرادی نماز می­خواهد، حالی پیدا می‌کرده و وقتی گفت «والضالین» به جای آمین می­گوید «اللهم استجب لنا» این دعا است و باید بگوییم نماز باطل نیست. بلکه گناه هم نیست، امّا ائمۀ طاهرین «سلام­الله­علیهم» می­فرمایند سیرۀ پیغمبر «صلی­الله­علیه­وآله» نبوده است و پیغمبر اکرم «صلی­الله­علیه­وآله» «والضالین» می­گفته­اند و خودشان دعا نداشته­اند، مأمومین پیغمبر اکرم «صلی­الله­علیه­وآله» هم دعا نداشته­اند، این از خود درآوری در زمان بعد از پیغمبر اکرم «صلی­الله­علیه­وآله» است و یک بدعت می­باشد و بدعت در نماز، نهی در عبادت است و نهی در عبادت نماز را باطل می­کند.

صاحب مدارک می­گوید: بگویید نهی است امّا نهی در عبادت نیست، نهی در «آمین» است. وقتی نهی در «آمین» باشد مثل این است که نهی می­کند از نگاه به نامحرم، نگاه به نامحرم نماز را باطل نمی­کند ولی حرام است، اینجا هم چنین است. او دعا کرده است و دعا گفتن در نماز، نماز را باطل نمی­کند، پیغمبر «صلی­الله­علیه­وآله» دعا نمی­کرده­اند و ائمۀ «سلام­الله­علیهم» هم گفته­اند این کار را انجام ندهید به دلیل اینکه سیرۀ پیغمبر «صلی­الله­علیه­وآله» عمل شود گفته­اند پیغمبر «صلی­الله­علیه­وآله» نداشته است شما هم نداشته باشید.

لذا مرحوم سید در اینجا می­فرماید اگر غیر از بعد «والضالین» شد نماز باطل نیست، یعنی مثلاً در قنوتش می­گوید «ربنا آتنا فی الدنیا حسنه و فی الآخرة حسنه و قنا عذاب النار». یک معنایش این است که خدایا! در دنیا یک زن صالح و شایسته، یا اگر زن بگوید «ربنا آتنا فی الدنیا حسنه» یک شوهر با اخلاق و خوب، «و فی الاخره الحسنه» وقتی می­گوید «ربنا آتنا» می­گوید آمین. به جای آمین گاهی «اللهم استجب لنا» می­گوید، همینطور که «اللّهم استجب لنا» نماز را باطل نمی­کند و حرام هم نیست آمین در بعد از «والضالین» نماز را باطل نمی­کند و حرام نیست، اگر بخواهید بگویید حرام است باید بگوید که آمین را یک رسمی در نماز کرده­اند و نهی شده از این رسم، مثل اینکه نهی شده از گناه در نماز. همانطور که گناه در نماز، نماز را باطل نمی­کند و حرام است آمین هم نهی شده است بعد از «والضالین» اما جاهای دیگر نهی نشده است لذا در خصوص بعد از «والضالین» برای اینکه ما متابعت از آنها نکنیم و در روایات داریم متابعت از آنها ضلالت یا گناه است نماز را باطل نمی­کند.

لذا عامّه به عنوان کلام آدمی که نمی­گویند آمین، آمین را به عنوان دعا می­گویند، یعنی وقتی که امام جماعت می­گوید خدایا ما را گمراه نکن، آنها به جای اینکه بگویند «اللهم استجب لنا» می­گویند آمین.

کلام آدمی آن است که دعا نباشد، و اما اگر دعا شد چرا نماز باطل باشد، لذا مرحوم صاحب مدارک می­فرماید بگویید حرام است، مرحوم سید ترسیده­اند این حرف را بزنند لذا در عروه  می­فرمایند، این آمین در خصوص بعد از «والضالین» است. آنچه که عامّه می­گویند. و اما اگر در غیر از آنجا باشد اگر آمین بگویند اشکال ندارد، چرا؟ برای اینکه دعا است.

در وقتی که امام جماعت می­گوید «والضالین» آنها می­گویند «آمین» یعنی «اللهم استجب لنا» چرا نماز باطل باشد. اما مشهور در میان اصحاب است که بلکه خود صاحب جواهر ادعای اجماع می­کند، صاحب مدارک هم ادعای اجماع می­کند، اما اجماعت اهمیت نمی­دهد برای اینکه صاحب مدارک انصافاً انسان محققی بوده است ولی با شهرت مخالفت داشته­اند. و او می­گوید حرام است اما نماز باطل نیست. و به صاحب مدارک عرض می­کنیم چرا حرام است؟ شما می­گویید به عنوان دعا «آمین» می­گوید، وقتی به عنوان دعا می­گوید آمین، این دعا می­شود از خودش یا امام جماعت بعد از «والضالین»، همانطور که «اللهم استجب لنا» نماز را باطل نمیکند و گناه هم نیست، این هم باید بگوییم نماز را باطل نمی­کند و گناه هم نیست، در حقیقت اگر دقت در کلام صاحب مدارک بشود صاحب مدارک می گوید این آمین نماز را باطل نمی­کند، بلکه حرام هم نیست، برای خاطر اینکه یک دعا است و دعا در نماز، نماز را باطل نمی­کند.

اگر سنّی روی منبر بگوید خدایا همۀ ما را بیامرز، یک کسی از سنی ها منبر رفته است می­گوید خدایا همۀ ما رابیامرز، همۀ ما می­گوییم آمین. همانطور که منبری، روی منبر می­رود هفت هشت دعا می­کند و ما هفت هشت مرتبه می­گوییم آمین، همانطور هم سنّی دعا می­کند و ما هم می­گوییم آمین.

این خلاصۀ حرف است و اینکه آخرین مسئلۀ این است و فقط مربوط به آمین نیست، و قبلاً گفته­ام اگر کسی باید تقیّه کند و نکرد آیا نمازش باطل است یا نه؟ مشهور در میان اصحاب است که می­گویند نمازش باطل است. چرا؟ برای اینکه جزئی از نماز را باید بیاورد، جزء را نیاورده، «اذا انتفی الکل و ان انتفی الجزء» مرحوم سید می فرماید این جزء نماز نیست، این منهی عنه است و چون منهی عنه است یک گناه خارج از نماز است بنابراین اگر او تقیّه نکرد و مهر گذاشت اگر تقیّه نکرد و آمین نگفت نماز او صحیح است اما گناه کرده است مرحوم سید می­گویند نماز او صحیح است اما گناه کرده است.

لذا یک مسئلۀ بغرنجی است باید روی آن فکر کرد، باید خودمان انتخاب کنیم چیزی را، می­خواستم بحث را تمام کنم ولی نشد بنابراین از همه تقاضا دارم روی این بحث که بحث مشکلی است در فقه، فکر بکنید تا فردا شاید شما بتوانید این بحث مشکل را حل کنید به امید خدا.

و صلّی الله علي محمّد وَ آل محمّد