أَعُوذُ بِاللهِ مِنَ الشَّیْطَانِ الرَّجِیمِ بِسْمِ اللهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ رَبِّ اشْرَحْ لِي صَدْرِي وَ يَسِّرْ لِي أَمْرِي وَاحْلُلْ عُقْدَةً مِنْ لِسانِي يَفْقَهُوا قَوْلِي.

یکی از مسائلی که مربوط به نماز است و مرحوم سید در اینجا متعرض شدند، تعقیب نماز است؛ و دربارۀ این تعقیب نماز کتابهایی نوشته شده است و شاید دو ثلث از زادالمعاد یا مصباح المتهجد و یا از مفاتیح، راجع به تعقیبات نماز است و در این باره خیلی سفارش شده است که ما باید تعقیب داشته باشیم. حتی روایت می­خوانیم که اگر کسی نماز خواند و از خدا چیزی نخواست، خطاب به ملائکه می­شود که مثل اینکه این بندۀ من بی‌نیاز از من است. بنابراین باید برای قبولی نمازمان، تعقیبات زیاد داشته باشیم.

مرحوم سید در اینجا بیست تعقیب نقل می­فرمایند؛ اما می­دانید که بیش از دویست مورد است و در کتابهای دعا، این تعقیبات آمده است.

چیزی که در اینجا لازم است متذکر شوم و مسلّم شما هم به آن اهمیت می­دهید، تسبیحات حضرت زهرا «سلام­الله­علیها» است. در شأن و نزولش نقل می­کنند که زندگی برای حضرت زهرا مشکل شد، از نظر بچه­داری و خانه­داری و شوهرداری و آن هم شوهری که دائماً در جبهه است؛ لذا امیرالمؤمنین به حضرت زهرا گفتند که برو از پدرت، جاریه یا همکاری بگیر. حضرت زهرا به این عنوان آمد خدمت پیغمبر اکرم و بعد از نشستن و تعارفهای خاصی که بین این دختر و پدر بود، قبل از اینکه حضرت زهرا از پدرش همکار بخواهد، پیغمبر اکرم جوابش را دادند. فرمودند زهرا جان! اگر کسی بعد از نماز سی و چهار مرتبه بگوید الله اکبر و سی و سه مرتبه بگوید الحمدلله و سی و سه مرتبه بگوید سبحان الله؛ این از دنیا و آنچه در دنیاست، بالاتر است. با کنایه و رمز به حضرت زهرا فرمودند همکاری که به درد تو بخورد، نیست و تا پیدا شود خودم برایت می­آورم که بعد هم فضۀ خادمه پیدا شد و همکار و مونس خوبی برای حضرت زهرا بود.

حضرت زهرا برگشت به خانه به امیرالمؤمنین گفت رفتم که همکار بگیرم، پیغمبر اکرم چیزی به من دادند که از دنیا و آنچه در دنیاست، بالاتر است. پدرم به من گفتند بعد از نماز سی و چهار مرتبه بگو الله اکبر و سی و سه مرتبه بگو الحمدلله و سی و سه مرتبه بگو سبحان الله.

در بعضی از روایات هم هست که اگر یک لا اله الاّ الله و استغفرالله اضافه کنیم، خوب روی خوب و حسن روی حسن است. اما آنچه ائمۀ طاهرین «سلام­الله­علیهم» علاوه بر مداومت، اصرار روی آن می­کردند، تسبیحات حضرت زهراست و می­فرمودند پیش خدا از هزار رکعت نماز بالاتر است؛ لذا اگر کسی در جلسۀ ما هست که این تسبیحات حضرت زهرا را بعد از نماز ندارد، من تقاضا دارم که این تسبیحات حضرت زهرا را بعد از نمازها داشته باشید. هم توسل به حضرت زهراست و هم ثواب دنیا و از دنیا بالاتر را دارد و علاوه بر اینها به تجربه اثبات شده که عمر را پربرکت می­کند، به تجربه اثبات شده که رفع گرفتاریها می­کند، به تجربه اثبات شده که رفع غم و غصه و دلهره و نگرانی و اضطراب خاطر می­کند، و به تجربه اثبات شده که از چیزهایی که عاقبت انسان و وابسته­های انسان را به خیر می­کند، این تسبیحات حضرت زهرا «سلام­الله­علیها» است.

بنابراین نماز، تعقیب می­خواهد. خدا رحمت کند حاج میرزا علی هسته­ای، و به قول آقای فلسفی، استادالاساتید را. ایشان خیلی بالا بود. بچه­ها آن وقتها یک ورق دنباله­داری درست می­کردند و به این به هوا می­رفت و هرچه نخش زیادتر بود بیشتر به هوا می­رفت. ایشان برای فهم عوام مثال می­زدند و می­گفتند تعقیب مثل دنبالۀ ملاکاغذی است و اگر نباشد، کاغذ بالا نمی­رود، اگر تعقیب هم نباشد، نماز مقبول نیست. این فرمایش ایشان روایت دارد، اما برای اینکه به عوام مردم بفهماند، این مثال را می­زد و اینکه از چیزهایی که نماز را قبول می­کند، تسبیحات حضرت زهرا «سلام­الله­علیها» است.

نماز در اینجا تمام شد و مرحوم سید چند چیزی به دنبال نماز متذکر شدند. یکی تعقیبات است که گفتم ایشان بیست تعقیب نقل می­کنند. همین تعقیباتی که در کتابهای دعا، من جمله مفاتیح محدث قمی هست.

مطلب بعد صلوات بعد از نماز است، اما مرحوم سید به عنوان بعد از نماز نقل نمی­کنند بلکه این صلوات را مستقل نقل می­کنند.

اهل دل، خیلی به این صلوات اهمیت می­دادند. مثلاً هزار تا و دو هزار تا و ده هزار تا صلوات می­خواندند. من آن وقتها که حالی داشتم، در راه که می­رفتم و می­آمدم و یا نشسته بودم، صلوات می­فرستادم و در روز دو هزار صلوات می­فرستادم بدون اینکه ذره­ای از وقت مرا بگیرد. وقتهای اضافی دو هزار صلوات می­شد. لذا اهمیت دادن به این صلوات از جمله مکالمات شما باشد. معمولاً کسانی که سر و کاری با عالم ملکوت دارند، همیشه زبانشان یا چانه­شان می­جنبد. می­گفت هرچه به امام باقر «سلام­الله­علیه» نگاه می‌کردیم، می­دیدیم که چانۀ ایشان می­جنبد یعنی ذکر می­گفتند.

حال تقاضای اول من از شما تسبیحات حضرت زهرا و تقاضای دوم صلوات ذکری و دائمی است. در راه باشد یا هنگام خواب، با وضو یا بی وضو باشد.

مرحوم آیت الله آقا شیخ مرتضی مظاهری آدم بالایی بود و اساتید بزرگی هم دیده بود و آشنایی کاملی با اساتید بزرگ در نجف داشت. این آقا به من می­گفت من شرح نهج البلاغۀ ابن ابی الحدید را در موقع دراز کشیدن برای اینکه خوابم ببرد، مطالعه می­کردم. تسلطی بر عربیهای مشکل مثل شرح ابن ابی الحدید و عربیهای مصری داشتم. عربیهایی که ما می­نویسیم، عربیهای عجمی است. شرح ابن ابی الحدید معتزلی بیست جلد است و انصافاً خیلی کار کرده است. همان جملۀ اولش بس است که بگوییم به امیرالمؤمنین حق دارد؛ جملۀ «بسم الله الرحمن الرحیم الحمدلله الّذی قدّم المفضول علی الفاضل».

همان اول عامه را هو کرده و شیعه را با این جمله اثبات کرده است و ابن ابی الحدید معتزلی نظیر این را زیاد دارد. من آن وقتها که حال داشتم و می­توانستم، خیلی علاقه به این شرح ابن ابی الحدید معتزلی داشتم. مرادم اینست که مرحوم حاج شیخ به من می­گفتند وقتی دراز می­کشیدم تا خوابم ببرد، عادت کرده بودم که دو سه صفحه از شرح نهج البلاغه را می­خواندم و یک دورۀ بیست جلدی شرح نهج البلاغه ابن ابی الحدید را موقع خواب مطالعه کردم.

ما وقتمان را هدر می­دهیم؛ هم در خانه و هم در مدرسه و هم با دوستان و یا به تنهایی و الاّ از عمر خیلی می­توان استفاده کرد و تقاضایی که من از شما دارم، اهمیت دادن به صلوات است به هر اندازه که می­توانید. گفتم بدون زحمت و در وقتهای اضافی. اگر شما به صلوات اهمیت دهید، می­توانید در روز ده هزار صلوات بفرستید و اگر اهمیت دهید، بیش از اینها می­شود.

می­گفتند که مرحوم آقای کمپانی روضه داشتند و خودشان چای می­دادند اما چانۀ ایشان می­جنبید و بعد فهمیدیم که در شبانه روز هزار تا انا انزلناه می­خواند. ایشان فقیه بود و از مراجع بالا بود و اصولش به جا بود و حکمت متعالیه ایشان خیلی بالا بود. حضرت امام علاقۀ خاصی به مرحوم آقای کمپانی داشتند. ایشان وقتهای اضافی را صرف می­کرد و هزار تا انا انزلناه می­شد. من از همۀ شما تقاضا دارم وقتهای اضافی را صرف صلوات کنید که هفت هشت ده هزار می­شود و یکی از آنها کولاک می­کند، چه رسد به اینکه هزار تا یا دو هزار تا بشود. و از چیزهایی که عمر را پربرکت می­کند و از چیزهایی که موجب عاقبت بخیری می­شود و از چیزهایی که موجب اولاد صالح و شایسته می­شود، صلوات است.

خیلی از بزرگان می­گویند اگر بشنویم که کسی صلوات فرستاده، واجب است که صلوات بفرستیم. مرحوم سید «رضوان­الله­تعالی­علیه» در اینجا می­فرمایند:

یستحبّ الصلاة علی النبی صلی الله علیه و آله و سلم حیث ما ذکر أو ذکر عنده،ولو کان فی ‏‎ ‎‏الصلاة،وفی أثناء القراءة،بل الأحوط عدم ترکها لفتوی جماعة من العلماء ‏‎ ‎‏بوجوبها،...

احتیاط واجب می­کنند که اگر کسی صلوات فرستاد و ما حتی در نماز یا وسط قرائت باشیم، به دنبال او صلوات بفرستیم و واجب است که این کار را بکنیم.

بزرگانی تمسک کردند به آیۀ (إِنَّ اللهَ وَ مَلائِکَتَهُ یُصَلُّونَ عَلَى النَّبِیِّ یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا صَلُّوا عَلَیْهِ وَ سَلِّمُوا تَسْلیما) و گفتند این آیه دلالت دارد که اگر صلوات شنیدی، بر تو واجب است که صلوات بفرستی. از آیه معلوم نمی­شود که این حرف باشد. آیه همین است که خدا بر پیغمبر صلوات فرستاده و توی مسلمان هم باید صلوات بفرستی و تسلیم پیغمبر اکرم هم باشی.

این برمی­گردد به اینکه آیۀ شریفه می­فرماید باید در زندگی همینطور که تسلیم در برابر پیغمبریم و الاّ مسلمان نیستیم، باید صلوات هم در زندگی ما باشد. یعنی آیه دلالت می­کند بر وجوب اصل صلوات. بنابراین باید بگوییم استحباب دارد. اما در اینجا گیر می‌کنیم، زیرا (وَ سَلِّمُوا تَسْلیما) واجب است، پس ظهور آیۀ (إِنَّ اللهَ وَ مَلائِکَتَهُ یُصَلُّونَ عَلَى النَّبِیِّ یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا صَلُّوا عَلَیْهِ وَ سَلِّمُوا تَسْلیما) می­گوید وجوب به هر اندازه که می­توانی. اما این را نمی­توان گفت که این حرف من که الان تأکید کردم، بگوییم واجب است و همینطور که تسلیم در برابر پیغمبر اکرم واجب است، صلوات هم واجب است. لذا آنها حمل کردند و گفتند مراد آنجاست که وقتی پیش تو صلوات فرستادند، صلوات آنها را شنیدی، واجب است که صلوات بفرستی. این هم معنا ندارد که آیۀ شریفه را اینطور معنا کنیم. بنابراین آیۀ شریفه تأکید در اینست که ما مداومت بر صلوات داشته باشیم.

و اما روایاتی هست که علامه مجلسی «رضوان­الله­تعالی­علیه» این روایات را نقل می­کند و دلالت روایات بر اینست که اگر صلوات را شنیدی، واجب است که صلوات بفرستی. این روایتها هست اما سند روایتها خوب نیست الاّ اینکه مرحوم سید در عروه نتوانستند بگویند واجب است یا مستحب است، لذا احتیاط واجب کردند که اگر شنیدی اسم رسول الله را، باید صلوات بفرستی. همین که الان در میان ما مشهور است که وقتی اسم پیغمبر اکرم را شنیدیم، واجب می­دانیم بر خودمان که صلوات بفرستیم. این دربارۀ این نیست که وقتی صلوات فرستادند تو هم صلوات بفرست، بلکه در وقتی که اسم پیغمبر را شنیدی، صلوات بفرست و همینطور که مرحوم سید احتیاط واجب کردند، به جاست که بگوییم که احتیاط واجب است.

روایت 1 از باب 42 از ابواب اذان و اقامه، وسائل الشیعه، جلد 5، صفحه 451:

عن أبی جعفر علیه السلام: وَ صَلِّ عَلَى اَلنَّبِيِّ وَ آلِهِ صَلَوَاتُُ اَللَّهِ عَلَيْهِمْ كُلَّمَا ذَكَرْتَهُ أَوْ ذَكَرَهُ ذَاكِرٌ عِنْدَكَ فِي أَذَانٍ أَوْ غَيْرِهِ.

روایت 1 از باب 42 از ابواب الذکر، وسائل الشیعه، جلد 7، صفحه 201:

عن أبی عبدالله علیه السلام قال رسول الله صلی الله علیه و آله: مَنْ ذُكِرْتُ عِنْدَهُ، فَنَسِيَ أَنْ يُصَلِّيَ عَلَيَّ، خَطَأَ اللّهُ بِهِ طَرِيقَ الْجَنَّةِ.

نسی در اینجا به این معناست که اگر کسی اسم پیغمبر را گفت یا صلوات فرستاد و تو صلوات نفرستادی، روز قیامت گیر هستی.

اینگونه روایتها زیاد است، لذا بعضی از فقها می­گویند وقتی اسم پیغمبر را شنیدی، واجب است که صلوات بفرستی. مرحوم سید نتوانستند فتوا هند و فرمودند «یستحبّ الصلاة علی النبی صلی الله علیه و آله و سلم حیث ما ذکر أو ذکر عنده،ولو کان فی ‏‎ ‎‏الصلاة،وفی أثناء القراءة،بل الأحوط عدم ترکها لفتوی جماعة من العلماء ‏‎ ‎‏بوجوبها».

بنابراین از جاهایی که احتیاط واجبش به جاست، همین جاست و الحمدلله در میان ما مشهور شده که وقتی اسم پیغمبر را بیاوریم، همه صلوات می­فرستیم.

پس به این دو چیز اهمیت دهید، یکی تسبیحات حضرت زهرا و توسل به حضرت زهرا و یکی هم صلوات و تمسک به پیغمبر و انشاء الله عمر پربرکت هم در دنیا و هم در آخرت داشته باشید.

و صلّی الله علي محمّد وَ آل محمّد