أَعُوذُ بِاللهِ مِنَ الشَّیْطَانِ الرَّجِیمِ بِسْمِ اللهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ رَبِّ اشْرَحْ لِي صَدْرِي وَ يَسِّرْ لِي أَمْرِي وَاحْلُلْ عُقْدَةً مِنْ لِسانِي يَفْقَهُوا قَوْلِي.

مرحوم سیّد «رضوان­الله­تعالی­علیه» در باب مکان نمازگزار و اینکه به چه چیز باید سجده کرد، صحبت کردند. بعد راجع به مستحبات و مکروهات سجده صحبت می­کند. اگر مطالعه کرده باشید، تقریباً شصت هفتاد چیز را که مستحب است در سجده یا چیزی که بر آن سجده می­شود، مراعات شود، ذکر فرمودند و تقریباً سی چیز از چیزهایی که مکروه است بر آن سجده کنیم، فرمودند. بنابراین مستحبات و مکروهات بحث ما نیست و روایاتی هست و اگر کسی بخواهد طبق آن روایتها عمل کند، خوب است و اگر نخواهد، مانعی ندارد. مکان نمازگزار هم تمام شد و باید سراغ اذان و اقامه برویم. از اول سال تا به حال راجع به مقدمات نماز صحبت می­کردیم و الان باید وارد ذی المقدمه شویم که اول ذی المقدمه در نماز، اذان و اقامه است. اما مرحوم سیّد «رضوان­الله­تعالی­علیه» طرداًللباب، مسائل مساجد را هم به طور ناقص در اینجا ذکر فرمودند. اینکه در مساجد چه چیز باید مراعات شود و چه چیز مستحب و چه چیز مکروه و یا حرام است. البته در بحث مفصل صحبت نکردند اما عمدۀ احکام مساجد را فرمودند. بنابراین بحث امروزمان دربارۀ احکام مساجد است.  

فصل فی بعض أحکام المسجد‏

‏‏الأوّل: یحرم زخرفته، أی ‌تزیینه بالذهب، بل الأحوط ترک نقشه بالصور‏.

الان مسجدی نداریم که اینطور نباشد اما ایشان فتوای به حرمت دادند و مشهور میان اصحاب هم این حرمت را فرمودند که طلاکاری کردن، به کار بردن کاشیهای نقش­دار و بالاخره نقاشی کردن مسجد توسط نقاش، حرام است.

این مسئله انصافاً مسئلۀ مشکلی است. از یک طرف این حرمت را فرمودند و از طرف دیگر حتی در میان وهابیها نیز این رسم هست که در مسجدها نقشه می­کشند و کاشیکاری می­کنند و گنبد را طلاکاری می­کنند. آیا این موردی بوده است! یعنی مثلاً در آن زمانها پیغمبر اکرم قبل از اینکه وارد مدینه شوند، مسجد قبا را ساختند و بعد که به مدینه آمدند اول کاری که کردند، ساختن مسجد بود. خودشان هم در ساختن مسجد کمک می­کردند. اما مسجدی که پیغمبر اکرم می­ساختند فوق­العاده ساده بود. چهاردیواری با گل و سقفی با لیف خرما درست می­کردند. فرشی هم نداشت و معمولاً روی زمین سفت بود. کم کم ساده کاری مقداری بیشتر شد و الان رسیده به آنجا تزیّن مسجد از لوازم اولیه است، مخصوصاً حرمهای مطهر. ما مقیدیم که حتی خانم طلای خود را بدهد تا مثلاً گنبد حضرت رضا یا سرّ من رأی را درست کنند.

مرحوم سیّد و دیگران مسئله را گفتند و رد شدند و اگر مطالعه کرده باشید، می­بینید که مرحوم سید فرمودند:

 فصل فی بعض أحکام المسجد‏

‏‏الأوّل: یحرم زخرفته، أی ‌تزیینه بالذهب، بل الأحوط ترک نقشه بالصور‏.

باید طلاکاری نشود و أحوط وجوبی هم اینست که کاشیکاری نشود. از طرف دیگر تزیین شعائر (وَمَنْ يُعَظِّمَ شعائِرَ اللّه فَإنَّها مِن تَقْوي القلوب). (سوره حج آيه 32).

الان حرم حضرت رضا «سلام­الله­علیه» که بالاترین نقشه­ها را دارد و روز به روز هم اضافه می­شود و وقتی از مراجع می­پرسند این کار درست است یا نه، همۀ آنها می­گویند درست است. یا مثلاً الان یک عنوان ثانوی پیدا شده، مخصوصاً راجع به اصفهان، مثل مسجد امام یا مدرسه امام صادق یا مسجد شیخ لطف الله. اینها از افتخارهای شیعه است. در سال چندین هزار نفر به عنوان باستان شناسی می­آیند و به مسلمانها و این گنبد و ساختمان آفرین می­گویند. الان باید مواظبت کامل از اینها بشود، مثلاً مسجد امام که ضربه می­خورد، داد همه بلند است که دیدم یک کاشی از گنبد مسجد امام یا مسجد شیخ لطف الله افتاده است. این قضیه باستان شناسی یک عنوان ثانوی برای تشیع و برای ایرانیها شده است. خود حرم مطهر و ضریح مطهر لاأقل از نقره است و بالاخره تشریفاتی که در حرمهای مطهر است، چه عموم مردم و چه خواص و چه مراجع می­گویند خیلی خوب است. الان نمی­توانید مرجعی را پیدا کنید که بگوید این کار حرام است و العیاذبالله خراب کنید. لذا نمی­دانم چه شده که مرحوم صاحب جواهر و دیگران و من جمله مرحوم سیّد فرمودند و بدون حرف از آن گذشتند. اما از آن طرف نیز همین مراجع تأکید دارند در شعائر اسلامی و تزئین حرمها و حتی مثلاً چند سال قبل طلای گنبد حضرت معصومه را عوض کردند و خیلی از مراجع پول دادند. بنابراین باید بگویند همۀ اینها افتخارهای ماست و هرچه بیشتر باشد بهتر است. مثلاً الان وضع مردم بد است اما اگر به این مردم بگویند که می­خواهیم گنبد امیرالمؤمنین را متزین به طلای تازه کنیم، شاید یک ماه طول نکشد که می­گویند پولش رسید. یکی گوشواره می­دهد و یکی طلای در سینۀ خود را می­دهد و یکی پولهای در بانک را می­دهد و فقیر و متوسط و دارا این کار را انجام می­دهند. آیۀ (وَمَنْ يُعَظِّمَ شعائِرَ اللّه) نیز مسلّم این را می­گیرد. حتی وهابیها هم که همه چیز را حرام می­دانند، تزینهایی در مدینه و مکه دارند و هرکدام روی کار آمدند، عمران آبادی به رسم روز می­سازند. شاید از روزی که وهابیها آمدند و اینجا را تخریب کردند، گنبد پیغمبر را تزین کردند. البته می­گویند حرام است اما برای اینکه عقب نمانند، نسبت به چند سال قبل ترقی کرده است. لذا مطالعه کنید که چرا قدماء و متأخرین می­گویند «یحرم زخرفته، أی ‌تزیینه بالذهب، بل الأحوط ترک نقشه بالصور» و این بل الأحوط مرحوم سیّد نیز برای اینست که مثل اینکه می­خواهد روایات را مختص طلاکاری کند اما دیده در روایتها علاوه بر طلاکاری، نقشه کاری هم هست، لذا یحرمُ را اختصاص داده به طلاکاری و گفته نقشه کاری ترک شود با احتیاط واجب. آنچه مسئلۀ الان است، باید بگوییم «یستحبُ بل یجبُ» تزئین حرمهای مطهر. راجع به مساجد نیز همین است، یعنی مستحب است که مساجد ما باستان شناسی شود. مستحب است که وقتی در مسجد می­آیند به این کسی که مسجد را ساخته و کسی که مواظبت از نظافتش می­کند، آفرین بگویند. آن وقتها که قالی نداشتند، در تمام مسجد حصیر بافتنی می­انداختند و کم­کم زیلو جلو آمد اما زیلوهایی که فوق­العاده سفت بود. بالاخره الان مردم حاضر نیستند در مسجدشان زیلو باشد. تا می­گویند مسجد فرش ندارد یا فرشها قدیمی شده، همین مردمی که وضع مالی بدی دارند، طولی نمی­کشد که مسجد را هم متزین می­کنند و هم از نظافتش مواظبت می­کنند. هرچه بالاتر باشد، بیشتر این کار را می­کند. عجب اینجاست که در رساله­ها آمده «یحرم زخرفها یا یحرم تزئینها»، اما راجع به مساجد چیزی ندارند و لذا مرحوم سید در اینجا احکام مساجد را فرمودند. اگر شما واجب دانستید، باید راجع به همه باشد و اگر مستحب یا مکروه دانستید باید راجع به همه باشد.

الان جمهوری اسلامی، امامزاده ها را احیاء می کند و و بقاع فراوانی را آباد کرده است و راجع به امامزاده ها خیلی فعالیت می شود. یا به عنوان مثال مسجد شیخ لطف الله از نظر کاشیکاری خیلی بالاست و خیلی بالاتر از مسجد امام است، حال آیا کسی می تواند بگوید اینها را خراب کنید برای اینکه مسجد باید کاشیکاری نباشد!

حال در «یحرم نقشه بالصور»، مرحوم سید احتیاط واجب کرده و مرحوم صاحب جواهر و دیگران گفتند نه، و به عبارت دیگر گفتند مسجد باید ساده باشد و هرچه بشود ساده زیستی در مسجد مراعات شود باید بشود. اگر بگوییم روایت موردی بوده، یعنی بعضی اوقات روایت سالبه به انتفاء موضوع می­شود و یک موضوع دیگر به جای آن می­نشیند. بگوییم یحرم راجع به زمان پیغمبر و ائمۀ طاهرین بوده و اما فعلاً یجب و یستحب است و باید بگوییم به عنوان ثانوی، کاشیکاری مساجد مستحب است.

بعد صحبت می­کنیم که صورت باید رو به رو نباشد و آیا می­شود پشت سر باشد یا نه!، یا مثل عکس شهدایی که در مساجد هستند باید باشد یا نباشد! بگوییم همۀ اینها موردی است. اگر عرف بپسندد، مطلقا جایز است و اگر عرف نپسندد، مطلقا جایز نیست. بنابراین بدهیم به دست عرف. اسم این را روایات موردی می­گذارند. یعنی یک مورد گاهی هست و مورد دیگر سالبه به انتفاء موضوع می­شود و گاهی نیست و موضوع جدید پیدا می­شود مانند باستان شناسی الان. بنابراین دائرمدار موضوع مستحسن هستیم. هرکجا پیدا شد، می­گوییم جایز است و هرکجا پیدا نشد، بگوییم حرام است. ایا می­توان این را گفت؟!

علی کل حال معلوم است در وضع فعلی مساجدی که می­سازند و حرمها و امامزاده­هایی که می­سازند، اگر از شعائر اسلامی باشد، بگوییم (وَمَنْ يُعَظِّمَ شعائِرَ اللّه فَإنَّها مِن تَقْوي القلوب) و یحرم از اینها بیرون است.

صلّی الله علي محمّد وَ آل محمّد