اعوذ بالله من الشیطان الرجیم. بسم الله الرحمن الرحیم. رب اشرح لی صدری و یسرلی امری واحلل عقدﺓ من لسانی یفقهوا قولی.

در آب باران دو تا مسئله مانده است.

یک مسئله این که اگر پشت بام نجس باشد اما باران تند می‌بارد و اتفاقاً سقف خانه نم پس داد یا چکه چکه کرد آیا این آب‌ها پاک است یا نه؟ و حتی اگر چکه‌ها زیاد باشد مثلاً ریخت در حوض، حوضی که آبش نجس است آیا این آب پاک می‌شود یا نه؟

روی قواعد که جلو آمده‌ایم باید بگوییم بله، برای این که در آن وقتی که باران می‌بارد این حکم جاری را دارد یا حکم کر را دارد و همین طور که اگر در کر، آب جاری بدن انسان ملاقات با نجس کرد نجس نمی‌شود خب این هم همین طور است، یا آب باران در وقت باریدن از پهلوی چیز نجس رد می‌شود یا از روی چیز نجس رد می‌شود و به واسطه ناودان پایین می‌آید خب سابقاً گفتیم روایت هم داشتیم که این آب پاک است حتی می‌شود ازآن آب گرفت و وضو گرفت یا مثلاً پشت بام نجس است آب باران ملاقات با نجس اگر متنجس باشد که پاک می‌کند اگر هم نجس باشد عین نجس مثل مدفوع گربه مثلاً روی پشت بام است آن باران که می‌آید ملاقات با آن می‌کند این باران نجس نمی‌شود وقتی هم بیاید در صحن کوچه کوچه را نجس نمی‌کند بلکه پاک می‌کند، لذا مسئله ما هم همین‌طور است این آب باران علاوه بر این که پشت بام را پاک می‌کند یا اگر عذره‌ای در روی پشت بام است ملاقات با آن می‌کند حالا این به واسطه چک چک کردن یا نم دادن به سقف، روی آن قاعده‌ای که گفتیم باید بگوییم که این چکه‌ها پاک است بلکه مثل خود آب باران می‌بیند و همین طور که آب باران اگر چکه کرد روی حوض حوض را پاک می‌کند چک چک کرد روی بدن روی لباس لباس را پاک می‌کند این جا هم باید چنین باشد، برای این که می‌گویند آب بارن دارد چک چک می‌کند و اتصالش هم حسابی است و این که مرحوم سید فرض کرده این که اتصال نداشته باشد نه، نمی‌دانیم کجا فرض می‌شود اتصال نداشته باشد؟ در وقتی که دارد باران تند می‌آید روی پشت بام و چک چک می‌کند روی زمین خب این اتصال دارد.

مرحوم سید یک شبهه دارند که شبهه ایشان هم وارد نیست و آن این است که اگر فاصله بین باران و بین چیز نجس باشد آن فاصله مانع می‌شود که آب باران نتواند کار خودش را بکند مثلا حتی ایشان مثال می‌زند اگر آب باران آمد روی برگ درختها واز برگ درختها ریخت روی زمین شبهه می‌کنند می‌گویند این پاک نمی‌شود چون واسطه خورده.

و این از عجایب کلام مرحوم سید رضوان الله تعالی علیه است برای این که ما در این چیزها یک معنای عرفی می‌خواهیم و یک معنای شرعی، معنای شرعی آب باران پاک کننده است المطر کالماء الجاری حالا المطر کالماء الجاری این حکم ماست، موضوع ما یاید صدق عرفی باشد حالا یک دفعه باران بلافاصله می‌ریزد روی زمین، زمین را پاک می‌کند، یک دفعه فاصله نیست، می‌ریزد توی یک ظرفی آن ظرف متصل به باران و متصل به آن جا، پاک است یک دفعه هم به قول ایشان می‌ریزد روی درخت و از درخت‌ها می‌ریزد پایین آن جا را پاک می‌کند و این که حالا صرف این که فاصله واقع شد علی‌الظاهر این موجب نمی‌شود که صدق مطر صدق باران بر آن نشود یا باران بر این بارید صدق نکند، می‌خواهد فاصله باشد می‌خواهد فاصله نباشد حتی مثلاً آب باران ریخت روی زمین و از زمین آب رسید زیر سقف خب زیر سقف را پاک می‌کند ولو این که فاصله خورده بین آن جا که نجس بوده و بین آن آب باران اما علی کل حال آب باران متصل به آن زمینی است که آمد روی آن زمین آن زمین هم آمد زیر سقف و زیر سقف نجس بود آب رسید به آن جا، می‌شود پاک، ما اذا جری می‌خواهیم به دو معنا، یکی آب باران زیاد باشد یکی هم جریان داشته باشد به این معنا که کثیر باشد به این معنا که در حال نزول باشد ما این را می‌خواهیم اذا جری فهو کالجاری مثل آب مثلاً نهر می‌بینید آب نهر از نهر آمد توی صحرا خب صحرا را پاک می‌کند آمد توی حوض حوض را پاک می‌کند ریخت روی پشت بام روی پشت بام چکه کرد اما اتصال دارد پاک می‌کند آمد توی ناودان آمد توی کوچه پاک می‌کند این‌ها همه واسطه است دیگر اما این واسطه‌ها هیچ کدام موجب نمی‌شود که اذا جری انه کالجاری، در وقتی که دارد باران می‌آید یک دفعه خود باران ترشح می‌کند یک دفعه باران روی زمین ، زمین ترشح می‌کند، یک دفعه پشت بام و آب ناودان و آب ناودان می‌ریزد روی سر یک کسی خب همین‌هاست که فقهاء فرموده‌اند و مثل مرحوم سید هم فرموده‌اند و اما حالا این فرمایش ایشان یکی راجع به سقف یکی هم راجع به واسطه، نمی‌دانم در ذهن مبارکشان چه بوده؟ علی کل حال ما باران می‌خواهیم و باریدن باران بر چیزی حالا آن یک دفعه با واسطه است مثل میزاب مثل سقف مثل درخت گاهی هم بلا واسطه است مستقیماً بارید روی فرش مستقیماً بارید روی زمین، این مسئله اول.

مسئله آخر این که باران زمین را پاک می‌کند به شرطی که این آب نفوذ کند در زمین و وقتی که نفوذ در زمین کرد دیگر آب غساله و این چیزها هم نیست در کار مثل آب جاری می‌بینید مثل آب لوله کشی این آب لوله کشی را شما متصل کنید روی زمین نفوذ کند نفوذ هم نکند هم زمین پاک می‌شود هم غساله‌اش پاک است، بله اول ممکن است آب مضاف باشد یعنی در وقتی که دارد می‌بارد آن خاک و خلها و آن اول زمین ممکن است آب را مضاف بکند اما طولی نمی‌کشد دیگر آب غیر مضاف آب مطلق روی زمین نفوذ در زمین و بالاخره در هر کجا نفوذ کند آن جا را پاک می‌کند، خود زمین را پاک می‌کند و این مسئله ظاهراً اشکالی هم نیست بعضی‌ها که اشکال کرده‌اند آقا این آب مضاف است می‌گوییم نه آب مضاف نیست از همین جهت هم مثلاً روی سقف کاهگلی که خیلی هم کاه دارد و خاک دارد و خشت دارد در وقتی که آب دارد می‌چکد آب‌ها مضاف نیست یعنی آب‌ها دیگر اضافه و آن گل‌ها و امثال این‌ها را می‌برد خود آب قطره قطره از سقف می‌آید پایین، خب همین‌طور زمین، و همین‌طور لوله کشی و امثال این‌ها، اگر هم اول یک اضافه‌ای باشد بگوییم آب گل اما طولی نمی‌کشد آب گل آب مطلق می‌شود از سقف بیاید پایین پاک است سقف را هم طاهر می‌کند از روی زمین هم باشد همین‌طور است سنگ باشد خاک باشد شن‌زار باشد این‌ها علی الظاهر هیچ تفاوتی در مسئله نیست، خب این آب باران.

یکی از آب‌هایی که باز در عروه آمده آب حمام است اختلاف عجیبی در این آب حمام است بعضی‌ها گفته‌اند که این ماء الحمام کالجاری حکم جاری را دارد ولو این که در حوضچه‌هایی باشد که کر نباشد ولو این که منبع داشته باشد منبع نداشته باشد تعبداً آب لوله کشی‌های توی حمامها، لوله که نه، آبهایی که حوضچه‌ها متصل به یک دیگر است گفته‌اند که این حکم جاری را دارد تعبداً ولو کر هم نیست همین اتصال این حوضچه‌ها به هم سه چهار تا این ولو کر نیست و آب قلیل است اما حکم آب جاری را دارد و می‌خواهند برای حمام به خصوصه یک تعبد درست بکنند و بگویند آب حمام کالجاری اما همین آب یباید توی خانه‌ها گفته‌اند نه آن را باید ببینیم آیا آن بالا کر است یا نه؟ باید حوضها ببینیم متصل است یا نه؟ و امثال این‌ها.

علی الظاهر حرف خیلی بعید است. آن چه قریب است و یک قاعده بوده همیشه الان هم در حمامهای عمومی هر کجا باشد هست و آن این است که آن وقت آب حمام هم خصوصیت ندارد آب خانه‌ها که لوله کشی است آن هم همین‌طور است و خانه و هتل و مغازه و این‌ها هیچ تفاوت ندارد یک معنای عرفی است حمامها مثل خانه‌ها این اتصال به کر دارد یا اتصال به ماء جاری خب این اگر آمد توی حوضچه‌هایی مثل سابقاً این جور بوده من هم دیده‌ام که یک حوضچه‌هایی درست می‌کردند در سطح حمام و این حوضچه‌هاآب قلیل بود و خیلی کم بود و مردم آن جا می‌رفتند شستشو می‌کردند اما آب این حوضچه‌ها متصل به کر بود منبعی داشت آن بالا و آن منبع آهسته آهسته آب را می‌آورد در این یا به قول مرحوم سید این جا مزبل هم دارند به واسطه آب شیر شیر را باز می‌کردند شیر را می‌بستند و این آب‌ها در این حوضچه ها بود، از این حوضچه‌ها شستشو می‌کردند مثلاً جنب از این آب غسل می‌کرد بدنش را طاهر می‌کرد غسل می‌کرد و مثل آب خانه‌های الان، که خانه‌ها الان لوله کشی است این لوله‌ها متصل به یک منبع است یا متصل به آب شهر است آب جاری اما این مثلاً آن وان آب در آن است اما مثلاً شیر باز است در این وان یا مثلاً طشت را گذاشته دارد ظرف می‌شوید دارد لباس می‌شوید لباس نجس می‌شوید لباس نجس تطهیر می‌کند در طشت اما آن طشت با شیر یک آب باریکی می‌آید با شیر متصل به آن آب جاری است متصل به آن آب کر است خب معلوم است اگر هم روایت نداشتیم اگر هم فقهاء فرض نکرده بودند اگر هم سیره این جورها نبود خود ما هم می‌گفتیم، می‌گفتیم این طشت متصل به آب کر است یا متصل به آب جاری است و پاک است، هم مطهر است هم به ملاقات نجس نجس نمی‌شود چرا؟ برای این که اتصال دارد سابقاً گفتیم آب قلیل هم باشد آب قلیل هم گفتیم مثل این که مثلاً از آب آفتابه بریزدروی دست خب وقتی که ریخت روی دست این نجاست را می‌برد دیگر خواه ناخواه این دست به واسطه آب قلیل پاک می‌شود حالا آیا آب غساله‌اش پاک است یا نه؟ آن یک بحث دیگری است بعد می‌آییم روی آن بحث می‌کنیم اما فعلاً دست را می‌گیرد نه زیر شیر، زیر آفتابه و اگر تعدد بخواهد دو مرتبه اگر تعدد نخواهد همان یک مرتبه وقتی که آب متصل به روی دست شد دست می‌شود پاک، الان همین بوده دیروز هم همین بوده یعنی یک منبعی بوده آن منبع کر بوده سه چهار تا حوضچه داشته آب خیلی باریک می‌آمده توی این حوضچه‌ها و دیگر آن وقت‌ها شیر ظاهراً نبوده حالا یا شیر را می‌بستند و باز می‌کردند یا نه آن وقت‌ها این جور بوده که خیلی باریک از آن منبع آب می‌آمده توی این حوضچه‌ها سئوال می‌کند از امام علیه السلام از ماء الحمام ایشان می‌فرماید انه کالجاری، نگفته بودند هم خود ما می‌گفتیم. لذا در خانه‌مان هم همین را می‌گوییم در خانه‌مان هم یک منبع داریم یا یک لوله به خارج از خانه که لوله این است اما این طشت را گذاشته زیر این شیر و شیر را باز می‌کند ولو یک نخ متصل می‌شود به آن بالا و چون کر است دیگر خواه ناخواه لباس پاک می‌شود آن طشت نجس نمی‌شود و بالاخره آن آب پایین متصل به آن آب بالا اگر کر باشد منفعل نمی‌شود قلیل هم باشد منفعل نمی‌شود فرقش این است اگر قلیل باشد پایین حکم قلیل را دارد اگر کر باشد آن پایین حکم کر را دارد لذا این خصوصیتی که البته الان در میان آقایان این اختلاف فتوی نیست اما این خصوصیتی که بعضی راجع به ماء حمام دارند و می‌خواهند بگویند یک تعبد است ما می‌گوییم تعبد نیست این یک عرفیت است این یک چیزی است که عرف می‌بیند از همین جهت هم اگر آن آب بالا و آب پایین اتصال نداشته باشد آن آب‌های پایین نجس است چون کر نیست چون آب قلیل است، به ملاقات نجس نجس می‌شود اما اگر جایی فرض کنیم که دیگر ماء حمام و آب در خانه‌ها و در هتل‌ها و امثال این‌ها دیگر این فرضش هم نمی‌شود اگر فرض کنیم بین آن منبع و بین حوضچه‌ها این‌ها هم سطح باشند خب معلوم است اگر کر باشد همه آنها هم سطح هستند اگر قلیل باشد همه قلیل هستند اگر هم سطح شد دیگر بحث ما اصلاً نیست، بحث ما نمی‌آید و معنا هم ندارد هم سطح بودن، ماء الحمام که الف و لامش هم الف و لام عهد ذهنی است یعنی همین حمامهائی که در زمان ائمه طاهرین علیهم السلام بوده و همین جور در زمان ما هم این ماءالحمامها بوده، الان هم هست یا حتی حمام خصوصی در خانه‌ مان مثلا حمام خصوصی در خانه گاهی متصل به یک منبع آن آن بالاست که آن منبع کر نیست آن وقت اگر آب شهر قطع بشود حالا که آب شهر قطع شد این منبع دیگر حکم آب قلیل را دارد یعنی این اتصالی که به واسطه آن منبع به این آب‌‌‌‌‌ها پیدا می‌کند دیگر این آب قلیل است هر حکمی که آب قلیل دارد این دارد که اگر قلیل باشد به ملاقات نجس نجس می‌شود مثلا طشت زیر آن شیر است که متصل به آب قلیل است خب به ملاقات نجس نجس می‌شود اگر بخواهیم چیزی را پاک بکنیم می‌شود مثل آب آفتابه باید دافعی باشد باید بریزند روی آن تا پاکش بکنند والا اگر نجس را بزنند در آن می شود نجس، و اما اگر آن منبع کر باشد بعضی از این منبع های بالا کر هستند اگر آب شهر هم قطع بشود این شیرهای پایین همه متصل به آن کر است حکم آب کر را دارد به ملاقات نجس نجس نمی‌شود بلکه همه چیز را هم پاک می‌کند و فرقی بین ماءالحمام که در روایت آمده که آن وقت لوله کشی در خانه‌ها نبوده و بین ماء البیت تفاوتی ندارد هرچه در ماء الحمام می‌گوییم در لوله‌کشی‌ها هم می‌گوییم، یک امر عرفی، حتی دو تا روایتی هم که حالا می‌خوانیم این ها هم خصوصیت ندارد بلکه از باب مثال است آن از ماء حمام سؤال کرده امام هم از ماء الحمام جواب داده، ماء الحمام آن زمان چه بوده؟ یک منبع داشته و چهار پنج تا حوضچه که مثلا حتی یک حوضچه‌ای فاصله بوده که در زمان ما هم بود الان هم در حمامهای عمومی هست یک حوضچه که خیلی قلیل است مثلا سه چهار کیلو آب دارد این حوضچه فاصله بین گرم‌خانه و بین رخت خانه است و از گرمخانه که می‌آیند پایشان را می‌زنند توی این آب و پایشان پاک می‌شود می‌روند لباسهایشان را می‌پوشند در حالی که سه چهار کیلو بیتشر نیست اما پاک است چرا؟ متصل به کر است کدام کر؟ آن منبعی که حوضچه‌ها را همه متصل به آن کرده‌اند حالا شیر گذاشته‌اند، سابقاً شیر نبود با یک آب باریک از همه جاری بوده توی حوضچه‌ها و آن حوضچه‌ها چون متصل به منبع است آن منبع اگر کر است کر، اگر جاری است جاری، دیگر خواه ناخواه حوضچه‌های متصل به آن دیگر حکم آب کر یا حکم آب جاری را دارند، لذا مثلا اگر آب منبع بالا کر نیست اما منبع‌های پایین که دافعی است این‌ها با هم کر است فایده‌ای ندارد چرا فایده‌ای ندارد؟ برای این که این که این اتصال تدافعی نمی‌تواند کار بکند برای ما اتصال باید هم سطحی باشد و اتصال هم سطحی در حمامها نیست بنابر این آب اصلی باید کر باشد آن آب پایین معمولاً قلیل است چهار پنج تا هم ولو این که کر باشند چون فاصله‌ از هم دارند نمی‌تواند کر باشد باید قلیل باشد، بله اگر متصل به آن منبع باشد چون که منبع کر است پس حوضچه‌های متصل به آن هم کر است.

این دو تا روایت را هم بخوانیم .

در مسئله روایتی هست اما عمده این دو تا روایت است، صحیحه داود بن صرحان روایت 1 از باب 7 از ابواب ماء مطلق جلد اول وسائل قلت لابی عبدالله علیه السلام ما تقول فی ماء الحمام؟ این ماء الحمام الف و لامش الف و لام ذهنی است یعنی این حمامهای‌ توی خارج، آبی که هست چه می‌فرمایید در این آب؟ که این جوری بوده منبعی داشته حوضچه‌های پایین داشته مردم از آن حوضچه‌ها استفاده می‌کردند و آن حوضچه‌ها همه آنها آب قلیل بوده اما نه به واسطه شیر، به واسطه یک نخی مقدار کمی آب از آن منبع مرتب می‌آمده در این حوضچه‌ها، عرض کرد ما تقول فی ماء الحمام؟ قال هو بمنزله الماء الجاری به منزله ماء الجاری هم می‌گویند به منزله ماء جاری نیست به منزله ماء الکر است اما چون که جریان دارد حضرت فرمودند این آب جاری مثل آن آب جاری اصطلاحی است که له ماده، لذا این حوضچه‌ها همه متصل به آن است، آن است که کار می‌کند اما حضرت که فرمودند به منزله ماء الجاری برای این که جریان دارد یعنی مرتب آن کر متصل به این حوضچه هاست اما مثلا یک نخی از آب در این حوضچه و در آن حوضچه و در آن حوضچه حضرت فرمودند این جریان مثل ماء جاری است.

خب عرض می‌کنیم ماء الحمام خصوصیت دارد که بعضی از بزرگان فرموده‌اند؟ نه، برای این که عرف این جور می‌گوید، می‌گوید آن بالا کر است پس این اتصالها هم کر است چنانچه آن بالا اگر قلیل باشد آن اتصال‌ها آن هم آب قلیل است و حیث این که حمامها آن بالا کر است پس بنابر این آن حوضچه‌ها هم کر است اگر آب از آن بر دارند حتی مثلا اگر بشود برود توی آن غسل بکند یا آب روی سرش بریزد همه این‌ها را به منزله آب کر حساب کرده‌اند. این یک روایت است.

یک روایت هم از بکربن حبیب است این روایت بکربن حبیب خود بکربن حبیب را می‌گویند توثیق نشده لذا مرحوم شیخ انصاری در کتاب طهارت می‌خواهند درستش بکنند می‌گویند این بکربن محمد بن حبیب است و او توثیق شده، اما حالا به چه دلیل می‌فرمایند؟ دلیلش معلوم نیست ولی نقل می‌کنند از مرحوم شیخ بهایی گفته‌اند روایت ضعیف السند اما شهرت جبران ضعف می‌کند این هم درست نیست برای این که روایت داود بن صرحان را که داریم دیگر نمی‌دانیم آیا قوم تمسک به این روایت کرده‌اند یا نه؟ لذا روایت ضعیف السند است اما قبل از روایت ابن صفوان بن یحیی است ظاهراً و چون صفوان بن یحیی است از اصحاب اجماع است لذا من گفته‌ام مصححه بکربن حبیب، گفته‌ام بکربن حبیب و ان کان مجهوله الا قبله صفوان بن یحیی و هو من اصحاب الاجماع، لذا روایت مصححه است و این که گفته‌اند مجهوله درست نیست این هم که بخواهیم بگوییم صحیحه برای این که بکربن محمد بوده این هم وجهی ندارد شیخ انصاری فرموده‌اند، اما نمی‌دانم وضع آن چیست، اما علی کل حال باید بگوییم چون قبلش صفوان بن یحیی است از نظر سند اشکال ندارد قلت لابی عبدالله علیه السلام ما تقول فی ماء الحمام؟ قال هو بمنزله الماء الجاری این هم مثل همان روایت داود بن صرحان است و این بمنزله الماء الجاری چون که آب منبع مثل منبع خانه‌های ما نیست، منبع خانه‌های ما راستی جاری است یعنی آب لوله‌کشی در خانه‌ها متصل به لوله کل است لوله کل جاری است آن کر نیست اما حمامها معمولاً یک بشکه‌ای درست می‌کردند آن بالا کر بود حوضچه‌ها را متصل به آن می‌کردند و این که حضرت می‌فرماید بمنزله الماء الجاری یعنی چون جریان دارد از این جهت فرمودند بمنزله الماء الجاری ولی فرقی بین آب کر و آب جاری نیست چون که اصلا فرق نیست بعد می‌آییم صحبت می‌کنیم این نزاع هم خیلی اهمیت ندارد برای این که آن منبع جاری باشد یا کر باشد آن حوضچه متصل به آن و به ملاقات نجس نجس نمی‌شود این بحث خیلی بحث ندارد آن که خیلی مهم است و تقاضا دارم روی آن خیلی مطالعه کنید امید دارم به دو سه روز هم بحث را تمام بکنیم آب چاه است که یک اختلاف عجیبی بین قدماء و متأخرین است.

وصلی الله علی محمد و آل محمد