اعوذ بالله من الشیطان الرجیم. بسم الله الرحمن الرحیم. رب اشرح لی صدری و یسرلی امری واحلل عقدﺓ من لسانی یفقهوا قولی.

بحث در باره این مسئله 7 بود که صاحب جواهر رضوان الله تعالی علیه فرموده بودند که اگر یک قطعه از بدن انسان جدا شود دست به آن بگذارد غسل دارد و تفاوت نمی‌کند که سرد شده باشد یا نشده باشد.

مرحوم سید در عروه نتوانسته بودند بپذیرند ونتوانسته بودند رد بکنند لذا احتیاط واجب کرده‌اند.

ذکر بعضهم یعنی صاحب جواهر ان فی ایجاب المس القطعه المبانه من الحی الغسل لا فرق بین ان یکون قبل بردها او بعدها و هو احوط، مرحوم صاحب جواهر تمسک کرده‌اند به اطلاقات این‌که مس میت واجب است این هم میته است غسلش واجب است و این‌که فرق نمی‌کند قبل از برد باشد یا بعد از آن، استثناء خورده است به خود میت و اما این جزء مبان این استثناء نخورده اطلاقات می‌گوید لا فرق بین الحراره و البرد لا فرق این‌که واجب است غسل بکند بعد البرد باشد یا قبل البرد.

اما مسئله‌ای که هست این حکومت ادله بر ادله، برای این‌که اولا جزء مبان را دلیل بخواهیم بر این‌که مثل میت است خب بفرمایید مثل میت است اشکال داشتیم برای این‌که مرسله ایوب بود و نمی‌شد اثباتش بکنیم ولی علی کل حال شهرت هست که قطعه مبان مثل میته است که در روایت بود هی میته، این یک حرف که می‌گوییم حالا روی قاعده شهرت می‌گوییم هی میته هی میت و این که غسل می‌خواهد، اما یک دسته روایات داریم که سابقا خواندیم زیاد هم بود فرمود که اگر گرم باشد میت غسل نمی‌خواهد اگر سرد باشد سرد شده باشد غسل می‌خواهد خب آن روایت‌ها همین طور که حکومت می‌کند برخود روایاتی که واجب است غسل بکنیم راجع به میت همین جور حاکم است بر این گونه روایت‌ها به عبارت دیگر اول این جزء مبان را می‌گوییم هی مییت،  روایت بود دیگر جزء مبان هی میته یا هی میت خب حالا که هی میت خود روایات گفت یجب فیه الغسل بنابراین این جور است که جزء مبان از حی این مثل خود میت می‌بیند.

یک دسته روایت هست این‌که این غسل مس میت واجب است در وقتی که سرد شده باشد آنها حکومت پیدا می‌کند بر این روایت‌ها، اول آن انه میت را حکومت می‌دهیم بر اصل آن روایاتی که غسل مس میت واجب است ثم آن اگر سرد باشد غسل دارد اگر سرد نباشد غسل ندارد حکومت می‌دهیم بر آن روایاتی که می گوید غسل مس میت واجب است وقتی که سرد شده باشد لذا این جزم صاحب جواهر ظاهراً درست نیست حتی باید بگوییم احوط اگر استحباب باشد خوب، اما احوط واجب که از مرحوم سید است آن هم درست نیست بر می‌گردد به این‌که جزئی که از بدن میت جدا شده باشد یعنی استخوان گوشت‌دار،العظم المشتمل علی اللحم این از نظر روایات ما میت است ولو عرفیت هم ندارد اما بالاخره میت است این جور درست کردیم، حالا یک دسته روایت داریم می‌گوید میت اگر سرد شده باشد غسل دارد اگر سرد نشده باشد و دست به آن گذاشتیم غسل ندارد همان روایت‌ها حکومت پیدا می‌کند بر این روایت‌ها این‌که اگر جزء مبان گرم باشد دست به آن بگذارند غسل ندارد اگر سرد شده باشد دست به آن بگذارند غسل دارد حالا اگر کسی بخواهد یک احتیاط مستحب بکند آن یک حرفی و اما این‌که بخواهیم جزماً مثل صاحب جواهر بگوییم که چه گرم شده باشد چه نشده باشد بعد هم احتیاط وجوب مثل مرحوم سید، علی الظاهر هر وجهی ندارد.

مسئله بعدی که مسئله مشکلی است این که مشهور در میان اصحاب که توی رساله‌ها هم آمده همه ما هم می‌دانیم که اگر بچه در شکم بمیرد وقتی که بچه از شکم بیرون آمد مادرش باید غسل بکند غسل مس میت و همچنین اگر مادر بمیرد بچه در شکم مادر است بچه را بیرون می‌آورند وقتی بچه بیرون آمد غسل مس میت براین واجب است حالا، حالا نمی تواند بکند در وقتی که ممیز بشود می‌تواند بکند وقتی بالغ شد واجب است این غسل را بکند این توی رساله‌ها آمده، مرحوم صاحب جواهر هم متذکر شده‌اند بدون دردسر و باید بگوییم که شهرت روی آن هست بدون دغدغه چنانچه این بچه میت تا در شکم مادر است بر این مادر غسل واجب نیست این هم مسلم است از همین جهت هم بعضی اوقات بچه در شکم می‌میرد و سه چهار روز بلکه بیشتر بعضی اوقات که یک ماه دو ماه بعد متوجه می‌شوند بچه مرده این بچه در شکم مادر است مادر نمازهایش را می‌خواند کسی نگفته این نمازها را قضا کن یا کسی نگفته غسل مس میت بکن این مسئله مسلم تقریباً. مرحوم سید یک جمله دارد می‌فرمایند که تا در شکم مادر است هیچ اما در وقتی از شکم مادر بیرون آمد آیا غسل دارد یا نه؟ یعنی مادر باید غسل بکند یا نه؟ می‌گوید فیه اشکال.

فی وجوب الغسل اذا خرج من المرأه طفل میت بمجرد مماسته لفرجها فی وجوب الغسل اشکال و و کذا العکس بان تولد الطفل من امرأه المیته فالاحوط غسلها فی الاول و غسله بعد البلوغ فی الثانی احتیاط واجب هم هست،

نمی‌دانیم مرادشان چیست؟ مثلا بچه که بیرون می آید این با ظاهر بدن مماس نشده این را می‌خواهند بگویند؟ تا در شکم مادر است معلوم است که غسلی برای مادر واجب نیست حالا که بیرون آمده اگر تماس با بدن پیدا نکند خب بگویید غسل ندارد و اگر تماس با بدن پیدا بکند خب باید بگوییم غسل دارد این فیه اشکال یعنی چه؟ آیا شبهه موضوعی دارند؟ شبهه حکمی دارند؟ بخواهیم بگوییم که بچه که از شکم بیرون می‌اید این تماس‌ها همه‌اش با باطن است با ظاهر بدن تماس ندارد و مرحوم سید این جا را اشکال دارد نمی داند آیا تماس با بدن دارد یا ندارد؟ می‌گویند فیه اشکال، یا این‌که شبهه حکمی دارند می‌خواهند بگویند که این جور تماس‌ها را روایت‌ها نمی‌گیرد روایت‌ها آن جا را می‌گیرد که مثلا بدن به بدن مالیده بشود و اما تماس این جوری حکم ندارد یا فیه اشکال، شبهه موضوعی داشته باشند، نمی‌شود انصافاً درستش کرد شبهه حکمی داشته باشند نمی شود درستش کرد، مسلم است همین جور که مشهور هم هست توی رساله‌ها هم هست این‌که بچه تا در شکم مادر است هیچ، وقتی از شکم مادر بیرون آمد دیگر باید غسل بکند چرا باید غسل بکند؟ هم تماس هست تماس بدن، ظاهر بدن و از نظر موضوع ، هم غسل هست، دیگر میت با هر جای بدن انسان تماس بگیرد یا آن هر کجای بدن را به میت بگذارد غسل دارد اختیاری باشد اضطراری باشد صغیر باشد کبیر باشد که بحث دیروز بود و علی کل حال نمی‌دانیم مرحوم سید چه می‌خواهند بفرمایند اولا نمی‌دانیم شبهه موضوعی می خواهند درست بکنند؟ شبهه حکمی می‌خواهند درست بکنند؟ یا هم شبهه حکمی دارند هم موضوعی دارند؟ بعد هم بر فرض کسی شک بکند شکی در مسئله نیست دیگر، یعنی بچه از دل مادر بیرون آمده حالا یا شکمش را پاره کرده‌اند بچه را بیرون کشیده‌اند یا این‌که از راه طبیعی بیرون آمده، از راه طبیعی بیرون آمده ما بگوییم تماس با ظاهر بدن نگرفت، شبهه موضوعی درست نیست، شبهه حکمی هم درست نیست، خب این وقتی بدن حی به بدن میت مالید یجب فیه الغسل حالا این بدن دست باشد صورت باشد پا باشد و امثال این‌ها، هر چه باشد یعنی اصلاً عرف از نظر موضوع از نظر حکم هیچ شک و شبهه‌ای  در این مسئله ندارد همین جور که فقهاء هم مثل صاحب جواهر و دیگران اصلاً این جور حرف‌ها نزده‌اند آنها فرموده‌اند که بچه میت تا در شکم مادر است هیچ، وقتی از شکم مادر بیرون آمد این باید برود غسل بکند اگر هم خون می‌بیند خون نفاس است باید­ برود به مسئله نفاسش عمل بکند ولی بالاخره غسل مس میت دارد،

می‌شود فرمایش ایشان را درست کرد که بگوییم شبهه، آن هم شبهه دیگر نیست اگر کسی این جور بگوید که بگوییم که فی وجوب الغسل اذا خرج من المرأه طفل میت بمجرد مماسته لفرجها اشکال چرا اشکال؟ برای این‌که گرم است، خب اگر راستی گرم است باز اشکال ندارد مسلم غسل ندارد اگر بچه گرم است خب غسل ندارد، این‌که اشکال ندارد اگر سرد است خب تا در دل مادر است هیچ، این ظاهراً وقتی که در دل مادر بمیرد همان موقع سرد می‌شود دیگر حالا یک کسی فرض بکند بگوید که این بچه تا بیرون نیاید ولو یک ماه این گرم است وقتی بیرون بیاید سرد می‌شود خب اگر در وقتی که دارد بیرون می‌اید سرد است خب این تماس گرفته با فرج این خانم این خانم باید غسل بکند اگر هم گرم است این خانم نباید غسل بکند، تماس با ظاهر نگرفته، یک کسی این جور بگوید شبهه موضوعی درست بکند بگوید که این مماس با فرج این خانم این تماس با ظاهر بدن نیست، مشکل است انسان این جور بگوید اگر بگوییم دیگر باز هم فیه اشکال ندارد خب راستی اگر بچه بیرون بیاید بدون این‌که با ظاهر بدن تماس بگیرد خب غسل ندارد دیگر شبهه موضوعی باشد مسئله ندارد شبهه حکمی باشد باز هم مسئله درست نیست این علی الظاهر چون که بعضی از محشین بر عروه الان یادم نیست کیست بعضی از بزرگان محشین بر عروه این جا فتوی دارد می‌گوید که اگر زایمان متعارف باشد و اما اگر غیر متعارف باشد، آن وقت‌ها شکم پاره کردن نبود یعنی همان طبیعی که بیرون می‌اید غیر متعارف بیرون بیاید این تماس با بدن می‌گیرد و باید غسل بکند، یعنی می‌شود بیرون بیاید تماس با بدن نگیرد؟ مشکل است دیگر، نمی‌شود گفت.

و علی الظاهر آن که در رساله‌ها هست خیلی عالی است این است که این بچه در شکم مرده حالا این سرد هم می‌شود یک ساعت دو ساعت طول نمی‌کشد اصلاً میت چقدر طول می‌کشد تا سرد بشود؟ یک ربع، این حالا یک ساعت در شکم مانده و مسلم سرد هم شده حالا می‌اید بیرون تا در شکم است هیچ، وقتی از شکم آمد بیرون به هر نحو که بیاید بیرون این زن باید غسل میت بکند چرا؟ برای این‌که بدنش تماس گرفته با میت، همچنین عکس آن اگر مادر مرده باشد بچه زنده را از شکمش بیرون آوردند حالا این بچه زنده را که از شکم این بیرون آوردند چون‌که تماس با بدن میت گرفته این بچه باید غسل بکند یا وقتی که بالغ شد باید غسل بکند مسئله خیلی صاف است اما این مشکل کردن مرحوم سید نمی‌دانیم چیست؟ شبهه موضوعی داشته؟ شبهه حکمی داشته؟ شبهه این فرمایش ایشان را داشته‌اند که اصلاً گرم است وقتی گرم است از بدن بیرون بیاید غسل ندارد خب به مرحوم سید می‌گوییم راستی اگر این شبهه باشد دیگر باید بگوییم غسل ندارد برای این‌که سرد نشده این هم مسئله هشتم که مسئله مشکل است از این جهت، مسئله معلوم است اما این فرض مرحوم سید چیست؟ نمی‌دانیم چه در نظر مبارک گرفته‌اند نتوانسته‌اند آن هم فتوی بدهند و اشکال کرده‌اند و بعد اشکال هم احتیاط کرده‌اند احتیاط هم خواه ناخواه می‌شود احتیاط واجب.

ولی حالا چیزی که مسئله را مشکل‌تر می‌کند این‌که بسیاری از محشین بر عروه این جا فتوی ندارند یعنی همین جور که مرحوم سید فرمودند و رد شدند این‌ها هم فرموده‌اند ورد شده‌اند لذا شما فکر بکنید ببینید که وجه این اشکال که خواه نا خواه می‌شود احتیاط واجب، وجه این اشکال چیست؟

مسئله 9 فرموده‌اند مس فضلات میت من الوسخ و العرق و الدم و نحوها لا یوجب الغسل خب این سابقاً مسئله‌اش را روی جزء مبان گفتیم که روی جزء مبان گفتیم باید صدق بکند این از میت است اگر صدق بکند از میت است می‌شود میت باید غسل بکند اما حالا خون از بدن این بیرون آمده این جزء المیت است؟ ظاهراً نیست یا دست گذاشت به پیشانی میت که سرد شده عرقهای سرد این جزء میت است؟ نیست، همچنین سایر چیزهایی که مثل عرق و مثل خون است که مرحوم سید اسمش را گذاشته‌اند فضلات یعنی جزء بدن نیست اما از بدن هست اگر جزء باشد حرفهایش زده شده اگر جزء بدن نباشد خب غسل ندارد اگر هم شک بکند دست گذاشته به خونهایی که از میت بیرون آمده آیا غسل دارد یا نه؟ رفع ما لا یعلمون.

یک مسئله‌ای آن وقت راجع به جزءمبان صحبت کردیم مرحوم سید آن جا می‌فرمودند که فرقی نیست این‌که از حی باشد یا از میت باشد معمولاً هم همه محشین بر عروه فرموده‌اند فرق نیست بین این‌که از حی باشد یا از میت باشد اما باید بگوییم که خیلی فرق است که جزء مبان از میت باشد یا از حی برای این‌که اگر از حی باشد باید استخوان مشتمل بر گوشت باشد و الا سابقا گفتیم اگر گوشت فقط باشد غسل ندارد یک تکه گوشت از بدن جدا شده دست گذاشتن به این ولو سرد هم شده طوری نیست یا این‌که رحم خانم را جراحی کردند رحم را در آوردند حالا دست گذاشتند به این رحم خب مسلم غسل ندارد روایت هم گفت غسل ندارد، در استخوان فقط هم مرحوم سید اشکال داشتند احتیاط واجب کردند خب این راجع به حی که مسئله‌اش را سابقاً گفتیم و اما راجع به میت این جور نیست، راجع به میت اگر یک تکه گوشت از بدن میت کنده شد یک کسی دست گذاشت مسلم غسل دارد چرا غسل دارد؟ برای این‌که این جزء میت است و دیگر احتیاج نداریم به این‌که بگوییم استخوان باید باشد یا استخوان فقط از میت کنده شد یا این‌که میت را دفن کردند بدون غسل یا بدن کافر بوده بعد از مدتها استخوانهایش پیدا شد خب این استخوان‌ها دیگر باید بگوییم که غسل دارد و اشکال مرحوم سید که اول می‌فرماید من الحی اومن المیت بعد می‌ایند می‌گویند که استخوانهایی که گوشت‌هایش جدا شده این استخوان‌ها فیه اشکال، نباید بگویند فیه اشکال، خب مسلم است غسل دارد اگر از زنده جدا بشود آن حرف‌هاست که بعضی‌ها گفته‌اند غسل ندارد جزء مبان برای این‌که دلیل نداریم مشهور گفت غسل دارد برای این‌که دلیل داریم ما هم بحثمان همیشه روی جزء مبان من الحی بود و اما جزء مبان من‌المیت آن دیگر حرف ندارد که خب مسلم از میت است غسل دارد ما بگوییم که اگر دست بگذارد به بدن میت غسل دارد و اما بعد از مرگش گوشتی از آن کندند این باید چون که استخوان ندارد این غسل ندارد خب معلوم است این درست نیست معلوم است این غسل دارد برای این‌که اولش غسل داشت حالا هم که جدا شد غسل دارد یعنی یک کسی دست گذاشت به میت خب غسل دارد حالا همان وقت یک تکه از گوشت این میت را گرفتند کندند خب اگر متصل بود غسل داشت حالا هم معلوم است غسل دارد، استخوانش هم همین طور است لذا این استخوان‌ها که مثلا چندین سال یک قبر را شکافتند استخوان‌هایش را بیرون آوردند این استخوان‌ها اگر از قبرستان کافر باشد یا این‌که می‌دانند غسلش نداده‌اند خب این باید غسل بکند، بله در قبرستان مسلمان‌ها باشد آن دیگر اماره است، قبرستان مسلمان‌ها اماره است مثل این‌که همان سفره مطروحه که در روایات مسعده بن صدقه بود که یک سفره‌ای پیدا کرده بود که در آن گوشت بود حضرت فرمودند که چون در بیابان مسلمانها پیدا کردی اماره است این‌که این ذبح شده این جا هم اماره است این‌که غسل داده شده و اگر مرحوم سید رضوان الله تعالی علیه احتیاط می‌کردند همه این جاها را احتیاط واجب، طوری نبود یا احتیاط مستحب اما این جمله مرحوم سید راستی مشکل است انسان از سید با آن مقام علمی ایشان، مقام فقهی ایشان بپذیرند هی مرتب می‌گویند فیه اشکال، این فیه اشکال در بعض جاهایش خوب است در همان جزء مبان همین الان مثلا مرحوم آقای خویی از کسانی است که می‌گویند که جزء مبان از حی، دست یک آدمی را بریدند پایش را بریدند آیا غسل دارد یا نه؟ ایشان می‌گوید نه غسل ندارد چرا غسل ندارد؟ برای این‌که آن دو تا روایت ناتمام است، شهرت هم که ایشان پشمی به کلاهش نمی‌بینند لذا ایشان می‌گویند غسل ندارد و ما که به شهرت نه تنها پشم می‌بینیم همه کاره می‌بینیم گفتیم شهرت می‌گوید غسل دارد یک دفعه انسان جزماً مثل مرحوم سید خب جزماً می‌گویند غسل ندارد یا غسل دارد اما فیه اشکال خب با مبانی فقهی جور نمی‌آید حالا من‌جمله این جا که استخوانهای میت نه حی استخوانهای میت مثلا قبری راشکافتند از 100 سال قبل خیلی استخوان دارد دیگر اگر بدانند مسلمان است هیچ، یعنی غسل داده شده، اگر شک کنند غسل داده شده یا نه و در محل مسلمانها باشد در قبرستان مسلمانهاا باشد حالا قبرستان یا متروکه باشد یا قبرستان فعلی، قبرستان باشد خب باز هم بفرمایید اماره است این‌که غسل داده شده اما اگر در قبرستان مسلمانها نباشدیا این‌که بدانیم این کافر است و غسل داده نشده خب مسلم است که جزء مبان از میت است نه از حی، جزء مبان از میت است باید بگوییم غسل دارد استخوان فقط باشد گوشت فقط باشد استخوان مشتمل بر گوشت باشد هیچ تفاوت دیگر نمی‌کند این جاها و این فیه اشکال مرحوم سید دو سه جا خیلی مسئله راظاهراً صاف نمی‌کند، حالا چون که مرحوم سید انصافاً ملا بودند در فقه، در اصول هم همین‌طور، مرحوم سید از نظر اصول هم خیلی بالا بوده خیلی دقیق بوده بعضی اوقات مسائل اصولی ایشان می‌بینیم انصافاً خیلی دقیق است حتی از مرحوم آخوند بعضی اوقات خیلی مقدم است، از نظر فقهی راستی رجلی است، حالا این مسئله تا این جا علی کل حال یک دفعه گوشت است از میت جدا شده، یک دفعه استخوان است، یک دفعه استخوان مشتمل بر گوشت است همه این‌ها غسل دارد اگر قبل از غسل این میت باشد و اما یک دفعه فضلات است زیاد هم اتفاق می‌افتد که بدن میت را غسل داده‌اند حالا خونی شده، حالا قبل از غسل خون آمد بیرون و یک کسی دست گذاشت به این خون‌ها آیا غسل دارد یا نه؟ اگر کسی بتواند بگوید جزء میت است خب غسل دارد دیگر اگر نتواند بگوید جزء میت است ولو می‌گوید از میت است، خون میت اما نتواند بگوید جزء میت است خب غسل ندارد برای این‌که آن که غسل دارد میت است یا جزء از میت و اما اگر از میت باشد اما جزء نداشته باشد غسل ندارد اگر هم کسی شک بکند آیا غسل دارد یا ندارد؟ رفع ما لا یعلمون می‌گوید غسل ندارد.

مسئله دهم که آن هم چیزی ندارد جماع کردن با میت است، العیاذ بالله بعضی اوقات هم در تاریخ می‌خوانیم بعضی از اراذل و اوباش، خلیفه هم بوده سه چهار روز معشوقه‌اش را نگه داشت برای این‌که با او نزدیکی بکند، متعفن شد رفتند دفنش کردند معلوم است جماع کردن با میت، مرحوم سید جماع کردن را می‌گوید.

به عکسش هم می‌شود شوهرش مرده دلش می‌خواهد یک نزدیکی دیگر بکند می‌رود یک نزدیکی با شوهر میت می‌کند، خب معلوم است غسل دارد، چرا غسل دارد؟ برای تماس بدن با این میت، یک فکری بکنید روی آن تا فردا.

اما آن حرف مرحوم سید که فرمودند اگر بچه بیرون بیاید فیه اشکال، این جا هم باید بگویند فیه اشکال، نمی‌گویند، این جا جزماً می‌گویند غسل دارد، یک فکری روی آن بکنید ببینیدکه این فاصله برای چیست.

وصلی الله علی محمد آل محمد