اعوذ بالله من الشیطان الرجیم. بسم الله الرحمن الرحیم. رب اشرح لی صدری و یسرلی امری واحلل عقدﺓ من لسانی یفقهوا قولی.

بحث دیروز در باره این بود که اگر کسی در وسط غسل محدث شد به حدث اصغر، در مسئله سه تا قول بود هرسه قول هم مشهور بود یکی قول قدماء بود که فرموده بودند غسل باطل است باید از سر بگیرد اما دیگر نفرموده بودند حالا که غسل کرد وضو هم بگیرد و نماز بخواند یا نه؟ و ما گردن آنها گذاشتیم این‌که به وضوح باقی گذاشته‌اند و این‌که باید وضو بگیرد نماز بخواند برای این‌که گفتیم حرفشان مطابق با احتیاط است و اگر بخواهیم در مسئله احتیاط بکنیم باید غسل را از سر بگیرد دو دفعه غسل بکند اما وضو هم بگیرد نماز بخواند این مسئله دیروز در باره‌اش حرف زده شد تمسک به روایت که نمی‌شود کرد و اجماع تعبدی هم که در مسئله نمی‌شود ادعا کرد بنابراین گفتیم که حرفشان مطابق با احتیاط است و گفتیم هم قدماء معمولاً مبنایشان در فقه بر احتیاط است و این‌جا احتیاط کرده‌اند باید گفته باشند که وضو هم بگیرد نماز بخواند این وضو گرفتنش را نفرموده‌اند و بنا بر وضوح گذاشته‌اند معلوم است برای این‌که اگر بخواهیم احتیاط بکنیم باید وضو هم بگیرد نماز بخواند.

قول دوم در مسئله که آن هم در میان قدماء و متأخرین مشهور است گفته‌اند که این غسل صحیح است و مثلاً سر و گردن را غسل داده بعد محدث شد به حدث اصغر گفته‌اند طرف راست طرف چپ را به جا بیاورد غسلش درست است، چرا؟ عمده دلیلشان این بود که حدث اصغر غسل را باطل نمی‌کند پس بنابراین این‌که محدث شده در وسط غسل آن‌چه به‌جا آورده است این باطل نشده است گفتیم حرف حرف خوبی است اما به شرطی که یک چیزی به آن اضافه بکنیم بگوییم که غسل باطل نشده اما با این غسل هم دیگر نمی‌شود نماز خواند باید وضو بگیرد نماز بخواند، آن‌ها مثال زده بودند چه جور بعد از غسل اگر محدث به حدث اصغر شد غسلش باطل می‌شود این جا هم همین است، گفتیم که بله درست است اما با این غسل دیگر نمی‌شود نماز خواند باید وضو بگیرد نماز بخواند بعد از غسلش همین است در وسط غسل هم همین است غسل درست است حدث اصغر آن غسل را باطل نمی‌کند، به معنا این‌که دو مرتبه برود غسل بکند اما دیگر معلوم است حدث اصغر باطل می‌کند به این معنا که نمی‌تواند دیگر با این غسل نماز بخواند غسلش درست است اما چون محدث شده به حدث اصغر باید وضو بگیرد نماز بخواند لذا باز قول دوم درست است اما این‌که باید وضو بگیرد نماز بخواند را نفرموده‌اند باید فرموده باشند خب نوبت می‌رسد به حرف قول سوم که صاحب جواهر و دیگران من‌جمله مرحوم سید در عروه فرموده‌اند که خب حدث اصغر که غسل را باطل نمی‌کند در وسط باشد یا بعد، اما این می‌خواهد نماز بخواند مثل آن‌جاست که غسل کرده باشد رفته باشد خوابیده باشد حالا پا شده می‌خواهد نماز بخواند باید وضو بگیرد نماز بخواند، حالا دیگر وسط و آخر هم ندارد سر و گردن را غسل داد تمام شد دیگر حدث اصغر نمی‌تواند این را باطل کند به معنا این‌که دو دفعه سر و گردن را بشوی به عنوان غسل، خب طرف راست را به جا می‌آورد طرف چپ را به جا می‌آورد غسلش درست است اما چون محدث به حدث اصغر شده باید وضو بگیرد نماز بخواند، دلیل هم چه؟ عدم الدلیل، ما نمی‌دانیم آیا این محدث به حدث اصغر غسل باطل شد یا نه؟ می‌گوییم وجهی برای بطلان ندارد بلکه وجه دارد ضرورت این‌که اگر کسی غسل کرد غسلش تمام شد بعد رفت بول کرد آن بول غسل را باطل نمی‌کند اما این غسل دیگر عرضه این‌که با آن نماز بخوانیم ندارد چون محدث شده به حدث اصغر باید برود وضو بگیرد نماز بخواند این دیگر ضرورت است، این دیگر ضرورت در فقه است این‌که هرکه غسل کرد و بعد محدث به اصغر شد با این غسل دیگر نمی‌شود نماز خواند یک ضرورت در فقه است یک ضرورت در دین است پس همین‌طور که بعد از غسل اگر محدث به حدث اصغر شد این باطل نمی‌شود باطل به این معنا که برود دودفعه غسل بکند اما باید وضو بگیرد در وسط غسل هم همین است سر و گردن را غسل داده محدث به حدث اصغر بتواند این را باطل بکند به معنا این‌که برگردد سر و گردن را غسل بدهد وجهی ندارد پس غسلش را انجام می‌دهد اما بعد از غسل باید وضو بگیرد نماز بخواند برای این‌که محدث به اصغر شده لذا عدم الدلیل هم می‌خواهید نگویید نگویید بفرمایید یک ضرورت در فقه ما یک ضرورت در اسلام این‌که اگر کسی غسل کرد و بعدش محدث به حدث اصغر شد باید وضو بگیرد نماز بخواند دیگر این سنی و شیعه ندارد و این فقیه و آن فقیه ندارد و الا اگر این حرف نباشد لازمه‌اش این است اگر کسی یک غسل جنابت کرد دیگر تا مدت عمرش تا جنب نشده می‌تواند با این غسل نماز بخواند، استصحاب را دیروز در باره‌اش صحبت کردیم حالا در این جا هم همین است که آیا استصحاب دارد یا نه؟ دیروز گفتیم که سر و گردن را غسل داد حالا محدث شد به حدث اصغر، نمی‌دانیم آیا این طرف راست و طرف چپ را که غسل بدهد آیا پاک می‌شود یا نه؟ خب آنها گفته بودند که استصحاب جنابت دارد خب استصحابش هم خوب است دیگر، استصحاب جنابت دارد اما دیروز گفتیم نوبت به استصحاب نمی‌رسد ولی این تمسک به استصحاب را همه آنها کرده‌ بودند گفتیم استصحابش خوب است اما نوبت به این‌که به استصحاب تمسک بکنیم چون دلیل هست نوبت به آن نمی‌رسد بله قاعده اشتغال را دیروز می‌گفتیم که مرحوم صاحب جواهر از طرف آنها تمسک به آن کرده اما صاحب جواهر در اقل و اکثر ارتباطی نمی‌دانم چه جوری است مبنا ندارد گاهی اشتغالی می‌شوند گاهی برائتی می‌شوند و حق این است که برائتی بشویم و ما نحن فیه چون اقل و اکثر ارتباطی است برائتی می‌شویم اما نه قاعده اشتغال می‌تواند کار کند نه استصحاب برای این‌که استصحاب و قاعده اشتغال آن جاها کار می‌کند که دلیل در مسئله نداشته باشیم و این جا در مسئله داریم، خب این مسئله تمام شد.

مسئله دیگر که مرحوم سید عنوان کرده‌اند اگر در وسط غسل محدث بشود به حدث اکبر، این مسئله راجع به جنابت این معنا ندارد برای این‌که سر و گردن را غسل داد حالا تمایل پیدا کرد رفت جنب شد، نزدیکی کرد خب معلوم است که آن سر و گردن هم درست باشد که درست است جنابت بعدی آمده مثل آن جاست که غسل تمام، غسل کرده باشد سر و گردن و طرف راست و طرف چپ و از حمام آمد بیرون دودفعه نزدیکی کرد خب آن غسل اول که درست است و اشکال هم ندارد اما الان جنب است وقتی جنب است معلوم است باید برود غسل کند پس اگر محدث به حدث اکبر باشد اما جنابت خب این حرف ندارد معلوم است، اما اگر غیر جنابت باشد مثل این‌که خانم سر و گردن خودش را شست بعد حیض شد این خون حیض آیا آن سر و گردنی که غسل داده باطل است یا نه؟ وجهی برای فساد نداریم لذا این می‌تواند غسل جنابتش را بکند دیگر جنب نیست اما حائض هست احکام حیض برایش بار است در وقتی که می‌خواهد غسل حیض بکند دیگر غسل جنابت لازم نیست بکند.

آن جنابت دوم، سر و گردن را غسل داد مثل آن‌جا که سر و گردن و طرف راست و طرف چپ را غسل داده باشد از حمام آمد بیرون رفت نزدیکی کرد خب حالا این الان جنب است وقتی جنب است باید برود غسل بکند اما در باب حیض یک کسی جنابت به ذمه‌اش است حائض شد این می‌تواند برود غسل جنابت بکند ان شاءالله بعد در باب حیض می‌اییم صحبت می‌کنیم که این می‌تواند غسل جنابت بکند می‌تواند غسل جمعه بکند می‌تواند غسل‌های مستحبی بکند در حالی که حائض هم هست یعنی نماز نباید بخواند احکام حائض برایش بار است در مسجد نمی‌تواند برود اما حالا این جنب است حالا یا در حال حیض العیاذ بالله جنب شده یا قبلا جنب بوده و تا آمد غسل بکند حائض شد خب حالا این برایش سنگین است که جنب باشد می‌تواند برود غسل کند یا نه؟ بله برای این‌که آن حدث اکبر با آن حدث اکبر با هم تباینی ندارد آن یک غسل خاصی برای خودش دارد آن هم یک غسل خاصی برای خودش دارد و این در حالی که حائض است می‌رود غسل می‌کند غسل جنابتش درست است و در وقتی که غسل حیض می‌خواهد بکند دیگر لازم نیست که نیت غسل جنابت هم بکند این خلاصه حرف است، بنابراین ان شاءالله در باب غسل حیض هم می‌آیند مسئله را متعرض هستند و اختلافی هم در مسئله ظاهراً نیست ظاهراً اگر اختلافی هم باشد شاذ است که این اگر حائض شد این آیا می‌تواند غسل کند یا نه؟ می‌گوییم بله، غسل حیض نمی‌تواند بکند محدث به حدث اکبر است اما آن حدث اکبر با آن حدث اکبر با هم تخالف دارد با هم ضدین نیست می‌تواند یک حدث اکبر را رفع کند یک حدث اکبر دیگر به حال خود باقی می‌ماند حتی اگر پاک هم شده باشد، خانم پاک شده و باید برود غسل حیض بکند اما جنب هم هست حالا رفت عمداً یا سهواً نیت غسل جنابت نکرد، غسل حیض کرد، خب غسل حیضش درست است یا به عکس عمداً یا سهواً نیت غسل حیض نکرد خب غسل جنابتش درست است اگر هم نیت غسل جنابت و حیض هر دو کرد دو تا حدث اکبر یکی جنابت یکی حیض هر دو از بین می‌رود لذا در حال حیض هم همین است این حائض بود جنب شد یا جنب بود حائض شد خب الان محدث به دو حدث اکبر است و این‌ها با هم تفافتی ندارد هر دو الان موجود است حدث اکبر حیضی حدث اکبر جنابتی و این می‌خواهد یکی را رفع بکند آن غسل حیض را که نمی‌تواند رفع بکند چون حائض است اما آن حدث اکبر جنابتی را می‌تواند رفع بکند لذا غسل می‌کند دیگر جنب نیست و اگر هم شما گفتید که جنابت یک تاریکی است خب تاریکیش را رفع می‌خواهد بکند لذا این الان می‌گوید که من تاریک هستم می‌خواهم روشن بشوم من غیر متطهر هستم می‌خواهم طاهر بشوم می‌رود غسل جنابتش را می‌کند خب می‌تواند، این غسل جنابت واقع می‌شود یعنی از نظر جنابت این دیگر پاک است از نظر حیض این آلوده است محدث به حدث اکبر است هر وقت پاک شد می‌رود غسل حیض را می‌کند احکام حیض بار بر آن است، این هم این مسئله ظاهراً اختلافی هم در مسئله نباشد اگر هم باشد مبنا احتیاط است و ظاهراً اشکال ندارد یا مثلاً الان مثال می‌زنند این حائض است روز جمعه می‌خواهد برود غسل کند می‌شود یا نه؟ خب بله، این حائض است روز عید نوروز است می‌تواند برود غسل کند یا نه؟ بله، این حائض است روز عید فطر است این اغسال مستحبه که زیاد هست غسل مستحبی برایش جلو آمده اما حائض است حتی جنب است اما نمی‌خواهد جنابتش را رفع کند آیا غسل جمعه می‌تواند بکند یا نه؟ خب بله، این تا این جا حرفی نیست.

حرفی که هست و مشهور هم هست این است که اگر این غسل خصوصیت داشته باشد مثل این‌که مثلاً غسل برای احرام حالا این غسل برای احرام اگر این محدث شد به حدث اصغر آیا این غسلش باطل است یا نه؟ این زیاد اتفاق می‌افتد مثلاً محرم شد آمد خوابید تا بعد برود طوافش را بکند حالا که از خواب بیدار شد باید دو مرتبه غسل کند یا نه؟ لذا در غسل جمعه و غسل عید فطر و غسل عید قربان و این‌ها نگفته‌اند چون که خصوصیت ندارد اما راجع به این غسل احرام و امثال این‌که غسل می‌کند برای یک امر خاص اما بعد محدث می‌شود به حدث اصغر آیا غسل باطل است یا نه؟ خب گفته‌اند بله غسل باطل است دیگر معلوم است محدث بشود به حدث اکبر دیگر به طریق اولی غسلش باطل است حالا این چرا؟ روایت داریم لذا مشهور از قدماء و متأخرین طبق آن روایت فتوی داده‌ند و گفته‌اند که غسل این باطل است باید دو مرتبه برود غسل بکند اما روایت معارض دارد روایت صحیح السند هم معارض دارد و آن روایت می‌گوید نه، اگر غسل احرام را کرد این بعد آمد خوابید از خواب که بیدار شد آیا لازم است غسل بکند، حالا لازم به این معنا که این غسل مستحبی وقع فی محله لازم نیست دیگر غسل بکند یا نه؟ گفته‌اند که آن روایت می‌گوید که لازم نیست اما حالا عمل به شهرت بکنیم؟ آن روایت را طرد بکنیم؟ این حرف‌هاست که معمولاً روایت را طردش کرده‌اند لذا مرحوم سید در عروه همین جا می‌فرمایند غسل باطل است به این معنا دیگر آن غسل قبل از خواب نمی‌تواند کار بکند و باید برود غسل بکند این دیگر  بالاتر  از غسل واجبی  هم  شد،  یعنی  اگر  می‌خواهد  احرام غسلی باشد باید برود غسل بکند،

روایت 1 از باب 10 از ابواب احرام جلد 9 وسائل در باب احرام آن جا روایت را نقل کرده صحیحه نضر بن سوید عن ابی الحسن علیه السلام عن الرجل یغتسل للاحرام ثم ینام قبل ان یحرم قال علیه اعاده الغسل سند خیلی خوب است دلالت هم خیلی خوب است و آن این است که اگر این می‌خواهد احرامش با غسل باشد باید بعد از غسلش محدث به حدث اکبر نشده باشد محدث به حدث اصغر هم نشده باشد در غسل واجب گفتیم که غسلش درست است در این جا می‌گوییم غسلش باطل است باطل به این معنا که کار دیگر نمی‌تواند بکند، رجل یغتسل للاحرام ثم ینام قبل ان یحرم قال علیه اعاده الغسل چند تا روایت این جوری داریم اما در مقابلش هم چند تا روایت داریم که می‌فرماید نه غسل دیگر لازم نیست از جمله روایت 3 از باب 10 از ابواب احرام جلد 9 وسائل این هم روایت صحیح السند است صحیحه العیص سئلت اباعبدالله علیه السلام عن الرجل یغتسل للاحرام و یلبس ثوبین ثم ینام قبل ان یحرم قال لیس علیه غسل این هم حسابی دلالتش خوب است سندش هم خوب است خب اگر ما باشیم و جمع عرفی حمل می‌شود بر استحباب، یعنی آن خواب آن غسل را باطل نمی‌کند اما مستحب است دو مرتبه غسل بکند برای این‌که آن روایت که می‌گوید علیه اعاده الغسل این ظهور دارد در وجوب آن روایتی که می‌گوید لیس علیه غسل نص در عدم استحباب است آن نص است آن ظاهر است حمل ظاهر بر نص آن علیه اعاده الغسل را حمل می‌کنیم بر استحباب لذا می‌شود که حدث اصغر غسل مستحبی را باطل نمی‌کند اما مشهور نگفته همین‌طور که در عروه و محشین بر عروه فرموده‌اند اگر مثل غسل جمعه باشد که بخواهد برای چیزی به جا بیاورد آن حدث اصغر باطلش نمی‌کند اما اگر برای چیزی می‌خواهد و محدث شد به حدث اصغر باید دو مرتبه غسل بکند به عبارت دیگر تمسک کرده‌اند به صحیحه نضر و آن روایت عیص را صحیحه را عمل به آن نکرده‌اند حالا چرا؟ نمی‌دانم و علی کل حال اگر از شهرت نمی‌ترسید لولا الاجماع دیگر جمع بین روایات اقتضا می‌کند این‌که گفتم اگر هم از شهرت می‌ترسید دیگر ان شاءالله در حالی که محرم شدید اگر خواب رفتید دو دفعه بروید غسل بکنید.

اما ما یک حرف دیگر داریم ان شاءالله در باب اغسال مستحبه می‌آییم می‌زنیم و آن این است که ما روایات فراوانی داریم که تفضلا پروردگار عالم اگر کسی غسل مستحبی بکند می‌گوید 24 ساعت این غسل تو از بین نمی‌رود حالا ولو این‌که بول کند خواب برود و محدث به اصغر بشود و چندین مرتبه، روایت دارد که این غسلش درست است دیگر اگر طواف کرد طواف با غسل کرده اگر هم مثلاً می‌خواهد با غسل باشد با طهارت باشد ممکن است وضویش از بین برود اما غسلش از بین نمی‌رود و این 24 ساعت با طهارت است روی آن فتوی هم هست و این تفضلا خیلی فتوای خوبی است مخصوصاً اگر کسی بتواند که آن حالا دیگر مشکل است، بتواند از غسل برود روی وضو آن دیگر خیلی عالی می‌شود اما ظاهراً راجع به وضو که ضرورت است نمی‌توانیم بگوییم اما راجع به غسلش یعنی بزرگان گفته‌اند از قدماء گفته‌اند و گفته‌اند که کسی که غسل مستحبی بکند 24 ساعت با طهارت است اگر این حرفی که من عرض کردم بزنیم دیگر این بحث امروز ما سالبه به انتفاء موضوع می‌شود.

مسئله بعدی که مرحوم سید این جا متعرض شده‌اند این است که قاعده فراغ معلوم است هم در باب وضو می‌آید هم در باب غسل، یک کسی غسلش را کرد رفت توی اتاق شک کرد که آیا سرش را یا پاهایش را مسح کرد یا نه؟ قاعده فراغ می‌گوید مسح کرد یا مثلاً یک کسی غسل کرد از حمام آمد بیرون شک کرد که آیا طرف چپ را شست یا نه؟ سر و گردن را شست یا نه؟ قاعده فراغ می‌گوید تمام است اما قاعده تجاوز آیا می‌آید یا نه؟ مشهور در میان اصحاب گفته‌اند قاعده تجاوز در غسل و وضو نمی‌آید مثلا کسی دارد دست راست را می‌شوید شک کرد آیا صورت را خوب شست یا نه؟ گفته‌اند باید برگردد، راجع به غسلش هم گفته‌اند کسی دارد طرف چپ را می‌شوید شک کرد طرف راست را شست یا نه؟ گفته‌اند برگردد، راجع به وضو روایت داریم سابقاً هم روی آن صحبت کردیم ما خیلی قبول نداشتیم اما چون اجماع و شهرت و این‌ها بود گفتیم که برای خاطر آن شهرت و اما راجع به غسل دیگر روایت نداریم، وقتی روایت نداریم قاعده اقتضا می‌کند در باب غسل هم قانون تجاوز باشد هم قانون فراغ، قانون فراغش که مسلم است قانون تجاوزش را هم ما می‌گوییم اگر از اجماع و شهرت نترسیم.

و صلی الله علی محمد و آل محمد