پيام مرجع عاليقدر حضرت آية الله العظمي مظاهري «مدظله العالي»
بـه نهميـن دوره سلسلـه مباحث تفكّر دينـي
«جوان ايراني و هويّت اسلامي»
قال الله الحكيم في محكم كتابه العظيم:
«قُل‌ْ كل‌ٌّ يَعْمَل‌ُ عَلي شاكلَته فَرَبُّكُم‌ْ أَعْلَم‌ُ بمَن‌ْ هُوَ أَهْدي سَبيلاً وَ يَسَئلُونَك‌َ عَن الرُّوح قُل لرُّوح‌ُ من‌ْ أَمْر رَبّي وَ ما أُوتيتُم من‌َ لعْلم الاّ قَليلاً»
برگزاري نهمين دوره سلسله مباحث تفكّر ديني، از سوي سازمان تبليغات اسلامي استان اصفهان، نشان از يك عزم پي‌گير و يك حركت دنباله دار فرهنگي و ديني دارد و اين، هم مايه افتخار و هم موجب تقدير بسيار است.
همزماني آغاز اين برنامه مفيد با سالروز ميلاد با سعادت دخت عظيم القدر پيامبر مكرّم (صلی الله علیه و آله) و همسر بزرگوار اميرمؤمنان (علیه السلام) و مادر گرامي ائمه اطهار «صلوات اله عليهم اجمعين» حضرت صديقه طاهره ، فاطمه زهرا (سلام الله علیها) و نيز ميلاد مجدَّد اسلام و تشيّع حضرت امام خميني «اعلي الله مقامه و كلمته» ، يكي ديگر از مزاياي اين دوره است و اميد است الطاف و عنايات همه آن بزرگواران شامل حال همه عزيزان شركت كننده و متولّيان و دست اندركاران محترم اين برنامه گردد. ان‌شاءالله.
عنوان بحث اين دوره از مباحث تفكّر ديني «جوان ايراني و هويّت اسلامي» است. بحث هويّت و مباحث پيراموني آن بويژه مسأله بحران هويّت، بدون شك‌ّ يكي از بحثهاي بسيار مهم‌ّ و دامنه‌دار در علوم مختلف و بويژه معارف اسلامي است.
اگر چه مسأله هويّت در حوزه‌هاي مختلفي از مجموعه علوم و معارف قابل طرح و بررسي است و در شاخه‌هاي گوناگون مانند فلسفه، اخلاق، عرفان، روانشناسي و جامعه‌شناسي، قابل پيگيري علمي و تحقيقي است، امّا بي شك‌ّ نگاه دين و قرآن كريم و آموزه‌هاي اهل بيت عصمت و طهارت : در اين مباحث، نگاهي عميق و متعالي است. بنابراين در اين بحث مهم‌ّ با موضوعي روبرو هستيم كه از ابعاد مختلفي بايد مورد مطالعه و مداقّه قرار گيرد، ولي آنچه در اين مجال كوتاه بدان اشاره خواهد شد، با تأكيد بر آيات و روايات شريف است:
1 ـ انسان از ديدگاه قرآن كريم و روايات عترت طاهره : موجودي بسيار گرانقدر همراه با ويژگي‌هاي منحصر به فرد و پيچيدگي‌هاي فراوان است. انسان در مجموعه هستي، خليفه خداوند بر روي زمين و مظهر تجلّي اسماء و صفات الهي و نشأت گرفته از روح خداوند است. آيات كريمه‌اي نظير «انّي جاعل‌ٌ في الاَرض خليفة» «و علِّم آدَم الاسّماءَ كلِّها» «و نَفخت‌ُ فيه من روحي» و ساير آيات شريفه، هويّت و ماهيّت اصيل انسان را به خوبي تعريف و تبيين كرده است.
اين ماهيّت برجسته و هويّت ممتاز باعث شده است تا انسان در تمام هستي، جايگاهي منحصر به فرد را از آن خود سازد و بدين سبب خداوند متعال از كرامت و عزّت نفس به عنوان بزرگترين رهاورد تحقّق هويّت انساني، ياد فرموده است: «و لقد كرِّمنا بني آدم و حملناهم في البرّ و البحر و رزقناهم من الطّيبات و فضّلناهم علي كثيرٍ ممّن خلقنا تفضيلاً».
2 ـ بنابر آنچه گذشت اگر برداشت انسان از هويّت خود، همين برداشت قرآني و الهي باشد، نحوه رفتار و عملكرد او نيز قرآني و الهي خواهد بود: «قل كل‌ٌ يعمل علي شاكلته». و امّا در صورتي كه ماهيّت الهي خود و مظهريّت خويش براي اسماء و صفات و همچنين آيين خلافت خداوندي را به دست فراموشي بسپارد و بدنبال آن براي خود وجودي مستقل قايل شود و بر اثر ابتلاء به نفس و اميال و شهوات نفساني، از ذكر و ياد خداوند غافل گردد، آنگاه تصويري دگرگون و غير واقعي از خود ساخته است و به چيزي غير خود و بيگانه تبديل گشته و در نهايت به «بحران هويّت» دچار مي‌شود.
به بيان ديگر هويّت واقعي انسان به او اين احساس را مي‌بخشد كه خود را موجودي سراسر فقر در پيشگاه خالق، و عين ربط به آن حضرت و سراپا نياز و خشوع در آستان با عظمت او بيابد و اگر از اين تصوير واقعي، بواسطه حجابهاي ظلماني و حتّي حجابهاي نوراني فاصله گيرد، در حقيقت به يك تصوير غير واقعي و خيالي خواهد رسيد و مصداق تام‌ّ احساس بحران هويّت در او شكل خواهد گرفت.
قرآن كريم، به صراحت، ماجراي انسانهايي را بيان فرموده است كه هويّت حقيقي خود را باخته‌اند و با خروج از پوسته واقعي خود و در حقيقت خروج از دايره عبوديّت، به گونه‌اي ديگر تبديل و تغيير يافته‌اند و در واقع دگرگون شده‌اند.
اين دگرگوني‌ها و به تعبير ديگر تبديل هويّت‌ها، هر چند در نهايت داراي منشأ واحدي است كه مخالفت با خداوند متعال كه همان مخالفت با فطرت است مي‌باشد، ولي قرآن كريم آن را در دو سطح متفاوت بيان فرموده است كه در يكي تبديل بنيادين در جسم و در روح و در ديگري تغيير و تبديل، فقط در بعد رواني و روحي اتفاق افتاده است.
درباره سطح اوّل، خداوند سبحان مواردي را مثال زده است كه جمعي از انسانها به دليل تخلّف از فرمان الهي به حيواناتي نظير ميمون و خوك تبديل گشته‌اند: «اصحاب سبت» نمونه مهم‌ّ و روشن اين سطح است : «فَلّما عَتوا عَن ما نُهوُا عنه قلنا لهم كونوا قردةً خاسئين». گردن كشي در برابر اوامر خداوند، باعث مسخ آنان شد و اين مسخ هم در جسم و ظاهر و هم در روان و روح آنان رخ داد.
درباره سطح دوّم، آيات قرآني فراوان‌تر است و مسخ انسانها در بعد رواني و بحران هويّت روحي از كوچك‌ترين انحراف اخلاقي تا بزرگترين تغييرات را شامل مي‌شود. آيات تكان دهنده سوره اعراف نمونه‌اي از اين آيات گسترده است : «و اتْل‌ُ عليهم نَبَأَ الّذي اتيناه اياتنا فانسلخ منها فأَتبَعه‌ُ الشيطان فَكان من الغاوين و لو شئنا لرفعناه بها ولكنّه أَخلد الي الارض و اتِّبع هواه‌ُ فمثلُه كمثل الكلب ان‌ْ تَحمل عليه يَلهث او تَترُكه يلهث ذلك مثل‌ُ القوم الذين كذّبوا باياتنا فاقصص القصص لعلّم تتفكرون ساءَ مثلاً القوم‌ُ الذين كذّبوا باياتنا و انفسَهُم كانوا يظلمون».
اين آيات شريف به داستان كسي اشاره مي‌كند كه نخست در صف مؤمنان و حامل آيات الهي بود و در حقيقت در مسير هويّت الهي خود گام برمي‌داشت، ولي سپس بر اثر فريب نفس، از اين مسير، گام بيرون نهاد و به همين دليل شيطان به وسوسه او پرداخت و عاقبت امرش به گمراهي و بدبختي كشيده شد. تعبير انسلاخ كه در اين آيات مباركه آمده است، به معناي بيرون شدن از پوسته حقيقي است و نشان مي‌دهد كه آيات و علوم الهي در ابتدا، چنان بر آن شخص احاطه داشته است كه همانند پوست تن او شده بودند ولي اين انسان با ميل به نفس و شهوات نفساني، مسير خود را به كلّي تغيير داد و در صف گمراهان و شقاوتمندان قرار گرفت و با تغيير هويّت ديني و انساني خود، به تدريج از نظر روحي و رواني به تعبير اين آيات شريفه، به سگ هاري تبديل شد كه در هر صورت آماده حمله به ديگران است.
بنابراين از ديگاه قرآن كريم، عواملي كه انسان را از دايره عبوديّت خارج نمايد همانند تعلّق افراطي به دنيا و حب‌ّ نفس و خروج از مرز تعادل و اعتدال اخلاقي، براي آدمي، بحران هويّت ايجاد خواهد كرد و چنين انساني عملاً دچار قساوت قلب، انعطاف ناپذيري در برابر حق‌ّ و زنگار زدگي در دل خواهد شد. آياتي همانند : «كلاّ بَل ران علي قلوبهم» و «طبَع الله علي قلوبهم» و «ختم الله علي قلوبهم و علي سمعهم و علي ابصارهم غشاوه» و نظاير آن كه بسيار فراوان است، به خوبي دلالت بر اين مدّعا دارد.
3 ـ براي شناخت و التزام به هويّت الهي و رها شدن از بحران هويّت تنها راه نجات، تمسّك به قرآن و عترت است. از ياد نبايد برد وصيّت مهم‌ّ و برجسته پيامبر اكرم (صلی الله علیه و آله) را كه: «اني تارك‌ٌ فيكم الثقلين كتاب الله و عترتي ما ان تمسكتم بهما لن تضلّوا ابداً». آشنايي با دستورات حيـات بخش قـرآن و سنّت به ما هويّت مي‌بخشـد و دوري از اين دستـورات ما را دچـار بحـران هويّت مي‌كند.
قرآن كريم تأكيد مي‌فرمايد كه «و لا تكونوا كالّذين نسوا للهَ فأنساهم انفسهم اولئك هم الفاستون» و از اين جهت قرآن ناطق، اميرمؤمنان (علیه السلام) نيز مي‌فرمايد : «رحم الله امرءً عَلم‌َ من أين‌َ و في أين‌َ و الي أين‌َ» بايد بوسيله كتاب و سنّت، ماهيّت و موقعيّت و ويژگي‌هاي خود را شناسايي كنيم و بدان ملتزم باشيم تا نه تنها در دايره هستي سرگردان و گمراه نشويم، بلكه به يك نقطه ثابت و محكم دست يابيم: «يُثبّت‌ُ الله الذين امنوا بالقول الثابت في الحياة الدّنيا و في الاخرة و يُضل‌ّ اللهُ الظالمين و يفعل‌ُ الله ما يشاء».
در اين باره، سخن بسيار است و اميدواريم كه اين دوره از مباحث تفكّر ديني بتواند به نحو مناسب به زواياي مختلف بحث هويّت الهي و اسلامي انسان بپردازد و به نسل حقيقت جو و تكامل طلب جوان براي شناخت هرچه بهتر هويّت خود و معرفت واقعي نسبت به ماهيّت الهي انسان، كمك كند. نسل جوان ما كه اميد آينده اسلام و انقلاب اسلامي است، در تكاپوي حقيقت و به دنبال استكمال و در پي معارف حقيقي روان است و بالاخص جوان ايراني در طول تاريخ نشان داده است كه روح اخذ معارف الهي و وحياني را بويژه از مكتب پُر فروغ اهل بيت عصمت و طهارت و آل محمّد «عليهم صلوات الله» به خوبي داراست.
خداوند بر توفيقات و تأييدات شما جوانان عزيز، بيفزايد و دعاي مستجاب حضرت بقية الله الاعظم «ارواحنا له الفداء» را شامل حال يكايك شما عزيزان بفرمايد.
از همه شما و نيز از مسئولان برگزاري اين برنامه مفيد در سازمان تبليغات اسلامي استان اصفهان خصوصاً از رئيس فاضل و محترم اين سازمان حجة الاسلام والمسلمين آقاي بهشتي نژاد «دامت تأييداته» صميمانه تقدير و تشكّر مي‌كنم.
والسلام عليکم و رحمة الله و بركاته
حسين المظاهري
19 جمادي الثاني 1428
13/4/1386