بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحيمِ
الحمد لله و الصّلاة علی رسول الله و عَلی آله آل الله و لا سیّما بقیة الله ارواحنافداه
اینک که با عنایت حضرت حقِّ متعال«جلّ‌جلاله» و در آستانۀ میلاد مبارک و پرمیمنت حضرت مولی الموالی امیرالمؤمنین علی‌بن‌ابیطالب«علیه افضل صلوات‌المصلّین» در محفلی علمی به مناسبت بزرگداشت مقام شامخ و رفیعِ حضرت میرداماد«قدّسسرّهالشّریف»، همزمان، ساختمان جامع مؤسسۀ آموزش عالی حوزۀ علمیّۀ اصفهان رسماً افتتاح گردیده و نیز از یک کار کارِستان نیکو دربارۀ آن میرِ امیرِ عرصۀ حکمت و دانش و فرزانگی، رونمایی می‌شود و همچنین فعالیت پژوهشکدۀ معارف عقلی آغاز می‌گردد؛ جبهۀ عبودیّت و ناصیۀ سپاس بی‌کران به آستانِ خداوندِ کارسازِ بنده‌نواز می‌سایم که این همه از دولت لطف اوست: «ذلِكَ فَضْلُ اللَّهِ يُؤْتيهِ مَنْ يَشاءُ وَ اللَّهُ ذُو الْفَضْلِ الْعَظيمِ»؛ و از همۀ کسانی که به اذن و عون الهی در پدید آمدن این برکات مادّی و معنوی و ظاهری و باطنی و علمی و پژوهشی، به هر نحوی، نقش‌آفرینی کرده‌اند، صمیمانه تشکّر و قدردانی می‌کنم و از خداوند سبحان، سعادت و عزّت آنان را مسألت می‌نمایم.
سخن‌گفتن از سیّد الأکابر و المحقّقین، امیر الحکماء الالهیین، السیّد الاجلّ الانور، العالم المقدس الأزهر، العارف الربّانی و الفقیه الصّمدانی، مؤسّس الحکمة الیمانی، حضرت السّید محمدباقر الحسینی، میرداماد «اعلی‌الله‌تعالی مقامه‌الشریف»، کار آسانی نیست، چرا که بی‌تردید، این علّامه جامع‌العلوم، از سویی در تمام عرصۀ تاریخی جهان اسلام، در شمار برجسته‌ترین مردان بزرگ دانش و فضیلت است، که در همۀ شاخه‌های علمی از تفسیر قرآن کریم و حدیث عترت طاهره«علیهم‌السّلام» گرفته تا حکمت و عرفان و الهیّات و اخلاق و تا فقه و رجال و درایه و ادبیات و دعا و نیایش و سایر فنون، صاحبِ نظر و آثار و تألیفات قیّمه و پرشمار است؛ و از سوی دیگر مؤسّس و بنیانگذار یک نظام عقلانی شیعیانه در سنّت فلسفۀ اسلامی، با عنوان «حکمت یمانی» است که در کنار «حکمت ایمانی» حضرت شیخ بهائی «قدّس‌سرّه‌القدوسی»، شکل‌دهندۀ «مکتب فلسفی اصفهان» است، مکتبی که از دل آن، «حکمت متعالیۀ» حضرت صدر المتألّهین«اعلی‌الله مقامه و کلامه» تولّد می‌یابد و این شاگردى با عظمت آن را استاد عالی‌مقام، به حقّ، مکتب فلسفی اصفهان را به حدّ اعتلاء و شکوفایی می‌رساند: «أَ لَمْ تَرَ كَيْفَ ضَرَبَ اللَّهُ مَثَلاً كَلِمَةً طَيِّبَةً كَشَجَرَةٍ طَيِّبَةٍ أَصْلُها ثابِتٌ وَ فَرْعُها فِي السَّماءِ ، تُؤْتي أُكُلَها كُلَّ حينٍ بِإِذْنِ رَبِّها وَ يَضْرِبُ اللَّهُ الْأَمْثالَ لِلنَّاسِ لَعَلَّهُمْ يَتَذَكَّرُونَ».
باری، توصیف جناب میرداماد«رضوان‌الله تعالی‌علیه» را باید از بنان و بیان همین تلمیذ بی‌بدیلش شنید که در وصف استاد چنین می‌نگارد که: «سيّدي و سندي و أستاذي و استنادي في المعالم الدينيّة و العلوم الإلهيّة و المعارف الحقيقيّة و الأصول اليقينيّة، السّيّد الأجلّ الأنور، العالم المقدّس الأزهر، الحكيم الالهي و الفقيه الرّباني، سيّد عصره و صفوة دهره، الأمير الكبير و البدر المنير، علّامة الزّمان، أعجوبة الدوران، المسمّى بمحمّد، الملقّب بباقر، الداماد الحسينيّ، قدّس اللّه عقله بالنور الرّبّانيّ»؛ «قدر زر زرگر شناسد، قدر گوهر گوهری!»
در این مجال کوتاه ذکر و یادآوری دو نکته را به حضور شما میهمانان گرامی این محفل علمی لازم می‌شمارم:
نکتۀ نخست آنکه: جناب میرداماد«طاب مثواه»، همچنان و پس از گذشت چهار قرن از رحلت وی، شخصیّتی ناشناخته است که به عنوان بزرگ‌ترین حکیم عصر صفوی، با ظهور خود در حوزۀ فکری اصفهان، دانش فلسفه را متحول ساخت و نوآوری‌های مهمّی را در این عرصه، پدید آورد و از این رو به حقّ به «معلّم ثالث» شهره گردید. این حکیم ژرف‌اندیش، با درهم آمیختن مبانی حکمت مشّاء با جلوه‌های اشراقی و با استفاده و استفاضه از تعالیم عالیۀ الهیّاتی و اعتقادی قرآن و عترت، نظام فلسفی ویژه‌ای را ارائه نمود که خود، آن را «حکمت یمانی» نامید. در این مکتب فلسفی، هم بر عقل و تعقّل و برهان، غیرتِ شایسته و بایسته ورزیده می‌شود؛ و هم کمال حقیقی، تخلّق به اخلاق الهی دانسته می‌شود، چنان‌که خود این حکیم الهی در کتاب شریف جذوات و مواقیت، تصریح می‌فرماید که: «امّ المعادن كمالات حقيقيه و سرچشمۀ اشعّۀ انوار الهيّه، به جناب مبدأ المبادى متشبّه بودن، و به اخلاق‌اللّه تعالى متخلّق شدن است، و از هر اسمى از اسماى قدوسيّۀ حسنى حظّى گرفتن، و از هر آيتى از آيات قيوميّۀ كبرى نصيبى اندوختن»!
از این‌رو باید گفت: مکتب فلسفی اصفهان، فصل نوینی در تاریخ فلسفۀ اسلامی به شمار می‌رود و شناخت هرچه بهتر و بیشتر این مکتب عالی و متعالی و ابعاد گوناگون برهانی و قرآنی آن بر همۀ محقّقان این عرصه، فرض است. تأسیس پژوهشکدۀ معارف عقلی در مؤسّسۀ آموزش عالی حوزۀ علمیّۀ اصفهان به امید خداوند تعالی، نوید بخش آن است که در این قالب مبارک، پژوهش‌های نو و درخوری دربارۀ مکتب فلسفی اصفهان به دست محقّقان جوان و تلاش‌گر صورت پذیرد و زوایا و خبایای این نظام فلسفی به نحو هرچه شایسته‌تر و کاربردی‌تر مورد بررسی و تحلیل و نقد و نظر و موشکافی عالمانه واقع شود. ان‌شاءالله‌تعالی.
نکتۀ دوم آنکه: خصائص اصلی و ویژگی‌های اساسی مکتب فلسفی اصفهان و نظام مؤسّسِ حضرت میرداماد«اعلی‌الله‌کلمته و درجته» را می‌توان در چهار مؤلّفۀ کلّی، چنین بیان کرد:
یکم: توجّه و رجوع به متون دینی کتاب و سنّت و ترکیب رویکرد عقلانی با اصول تعلیمی ایمان شیعی و به تعبیر دیگر: جمع بین حکمت و شریعت و تطبیق آموزه‌های فلسفی با معارف ناب دینی.
دوم: نوآوری و مبناسازی در نظام فلسفی، و مقلّد نبودن صرف از آثار و انظار پیشینیان.
سوم: اعتقاد راسخ به جایگاه حکمت و فلسفه در رستگاری و نجات انسان.
چهارم: اهتمام و التزام به مراتب معنوی و صفات روحانی و زهد واقعی و کناره‌‌گیری از تجمّلات فریبندۀ دنیوی.
این ویژگی‌های چهارگانه و این چارچوب متعالی، حقیقتاً نیاز امروز ما در عرصۀ دانش عقلی در حوزه‌های علمیّه و دانشگاه‌هاست و التفات و مداقّه و اندیشیدن و اهتمام به این‌ها، در روزگار سختِ دنیای معاصر، در ابعاد مختلف راه‌گشاست.
تفسیر سخن در این جهت، مناسب به حال کنونی نیست، ولی اشارت بدان برای شما گرامیانِ اهل حکمت و فرزانگی کافیست. امید است خداوند سبحان به همۀ ما و شما، توفیق توجّه و التزام به این جهات را عنایت فرماید و همۀ مجامع علمی حوزوی و دانشگاهی را در این مسیر خطیر مدد فرماید. بِمنّه و کَرمه.
در خاتمۀ سخن لازم می‌دانم بار دیگر از همۀ عزیزانی که در فراهم آمدن این محفل مبارک و به سرانجام رسیدن شش دفتر ویژه‌نامۀ حضرت میرداماد«قدّس‌السرّه‌العزیز»، به هرگونه‌ای سعی و تلاش و مجاهدت کرده‌اند، خصوصاً از دبیر و نویسندگان محترم مقالات و آثار و بالأخص از دانشمند گرامی حجة‌الاسلام والمسلمین آقای دکتر هادی‌زاده«دامت‌تأییداته» که با تدبیر و مدیریّت خود زمینۀ این برکات وافر را فراهم ساخته، و زحمات طاقت‌فرسا و بی‌شماری را در این جهت، متحمّل گشته‌اند و بدین سبب حقّ عظیمِ بسیار دارند، صمیمانه تقدیر و تشکّر نمایم؛ و همچنین از همۀ شما میهمانان بزرگوار که رونق‌افزای این محفل علمی گشته‌اید قدردانی می‌کنم و از پیشگاه حضرت حق- سبحانه‌وتعالی- عزّتِ روزافزون همگان را در سایۀ قرآن و عترت و در ضلّ توجّهات حضرت ولی‌الله‌الأعظم مهدی موعود«عجل‌الله‌تعالی فرجه‌الشّریف»، خواستارم و علوّ درجاتِ حضرت میرداماد، این چهرۀ منوّر تاریخ حکمت و فلسفۀ اسلامی و همۀ عالمان و حکیمان الهی«قدس‌الله‌اسرارهم» و سایر علمای حوزۀ علمیّۀ اصفهان و دیگر حوزات علمیّه را مسألت می‌نمایم.
والسّلام علیه و علیهم و علیکم و رحمة الله و برکاته.
حسين المظاهرى
8 / رجب‌المرجّب / ١٤٤6
20 / دی‌ماه / ١٤٠3
