عنوان: رذیلت شانزدهم: سنگ‏دلی

شرح: شرح فضیلت‌ها و رذیلت‌های اخلاقی رذیلت شانزدهم: سنگ‏دلی كسی كه از قلبی سخت و غیر رئوف برخوردار است و رحمت در دلش راه نمی‌یابد را «سنگ‌دل» می‌نامند. از نشانه‌های رسوخ این صفت رذیله در دل، آن است که مانع پذیرفتن حق و حقیقت می‌شود. تنگ‏نظری، سرسختی و تندخوئی، از دیگر نشانه‌های این ملکۀ ناپسند است. قرآن‌کریم می‏فرماید: وای بر سنگ‌دلانی که یاد خدا در دلشان راه ندارد: >فَوَيْلٌ لِلْقاسِيَةِ قُلُوبُهُمْ مِنْ ذِكْرِ اللَّهِ<[1] واژۀ «ویل» در این آیه، نشان‌گر عذاب ناشی از سختی دل است. مهم‌ترین عوامل پدیدآورندۀ رذیلت سنگ‌دلی، عبارتند از گناه، به‌خصوص تکرار گناه؛ غفلت از یاد خدا، به‌ویژه ترک و سبک شمردن نماز و فرو رفتن در دنیا و مادیات، تبعیّت از هوای نفس و اهمیّت به آرزوهای بلند دنیوی. مفاسد و خسارات سنگ‌دلی، فراوان است و مهم‌ترینِ آن مفاسد، در چند مرتبه، طبقه‌بندی می‌گردد: مرتبۀ نخست، از ترك واجبات و انجام محرّمات، شروع و اندك اندك به غفلت از آخرت، كفر و انكار مقدّسات ختم می‌شود تا جایی که انذار از قیامت و عذاب الهی نیز هیچ اثری بر دل سنگین انسان نخواهد گذاشت. مرتبۀ دوّم آن است كه اگر دلِ کسی سخت و سنگین شد، موعظه در او كارگر نمی‌افتد، از درد دیگران دردمند نمی‌شود، نسبت به گرفتاری‌ها و معضلات دیگران بی‌تفاوت است و از پرداخت حقوق مالی واجب خود امتناع می‌ورزد. در این مرتبه نیز چنانچه آدم سنگ‌دل، فکر و اقدام برای درمان خود نکند، طبق برخی از آیات و روایات، بالأخره از دایرۀ اسلام خارج خواهد شد. در مرتبۀ سوّم، انسان سنگ‌دل، از آزار و اذیت، اهانت و حتی زدن و كشتن و سوزاندن سایر موجودات لذّت می‌برد. آزار و قتل پیامبران الهی(، در این مرتبه از سنگ‌دلی جای دارد. رفع این صفت رذیله و تبدیلِ دلِ سخت به دل رئوف، اگرچه مشکل، امّا شدنی است. یکی از راهکارهای آن، توبه و بازگشت به سوی خداوند تعالی است. توبه، ظلمتِ سخت‏دلی را به نور مغفرت و رأفت مبدّل می‌نماید. راهکار دیگر، مداومت بر ذکر خداوند است. تمامی مراتب ذكر (لفظی، قلبی و عملی) موجب می‏شود كه آدمی از تاریکی سنگ‌دلی خارج و به نور رحمت الهی منوّر گردد. به‌خصوص ذکر عملی، به‌معنای اجتناب از گناه، در این زمینه تأثیر بیشتری دارد. راهکار سوّم، اهتمام به انجام عبادات است. اقسام عبادت، اعم از عبادات قلبی، عبادات جسمی، عبادات مالی و انفاق و نظایر آن، قلب انسان را جلاء ‌بخشیده، سختی آن را رفع می‌نماید. [1]. الزمر، 22: «پس وای بر آنان كه از سخت‏دلی یاد خدا نمی‏كنند.»