شرح فضیلت‌ها و رذیلت‌های اخلاقی

رذیلت هفدهم: اضطراب‏

این صفت ناپسند، بلایی بزرگ است كه در دل آدمیان زبانه می‌‏كشد. دل‌های مضطرب مانند كشتی‌های متلاطم و در شرف غرق شدن هستند که دچار غم و اندوه و ظلمت، توأم با وحشت بسیارند. این قبیل دل‌ها، ثمری جز ضعف نفس، سستی اراده، محرومیّت از قدرت تصمیم‌‏گیری و هدر دادن استعدادها و ابتكارات ندارند، تا جایی که صاحبان خود را به عضو زاید جامعه مبدّل می‌سازند. شخص مضطرب، تسلّط کافی بر نفس و اعصاب خویش ندارد و چون همواره با غم و كسالت و سستی دست به گریبان است، از فعالیت باز می‏ماند.

از برخی آیات قرآن شریف، به خوبی می‌توان نتیجه گرفت که اضطراب و نگرانی دل، از کفر و گناه انسان سرچشمه ‌می‌گیرد. مثلاً می‌فرماید:

>فَأَيُّ الْفَريقَيْنِ أَحَقُّ بِالْأَمْنِ إِنْ كُنْتُمْ تَعْلَمُونَ، الَّذينَ آمَنُوا وَ لَمْ يَلْبِسُوا إيمانَهُمْ بِظُلْمٍ أُولئِكَ لَهُمُ الْأَمْنُ وَ هُمْ مُهْتَدُونَ<^[1]

طبق این آیۀ شریفه، ایمان و تقوا، امنیّت دل را به ارمغان می‌آورد؛ مفهوم آن این است که اگر کسی از ایمان و تقوا برخوردار نباشد، امنیّت دل ندارد، یعنی مضطرب است. پس، اضطراب دل، ناشی از کفر، ناسپاسی، گناه و نافرمانی خداوند تعالی است. چنان‌که قرآن‌کریم در آیۀ دیگری می‌فرماید:

>وَ مَنْ يُشْرِكْ بِاللَّهِ فَكَأَنَّما خَرَّ مِنَ السَّماءِ فَتَخْطَفُهُ الطَّيْرُ أَوْ تَهْوي بِهِ الرِّيحُ في‏ مَكانٍ سَحيقٍ<^[2]

این آیه با تشبیه معقول به محسوس، بیان می‌دارد: همان‌طور كه انسانِ در حال سقوط و در معرض حملۀ مرغان یا بادهای شدید، دچار اضطراب و وحشت می‏‌شود و مورد هجوم غم و اندوه قرار می‌‏گیرد، به همین صورت نیز فرد مشرك و كافر یا گناهکار، با اضطراب دست به گریبان است.

نتیجه اینکه راهکار رهایی از اضطراب خاطر و دستیابی به امنیّت دل، از نظر قرآن‌کریم، تحصیل ایمان و تقوا و دوری از کفر و شرک و گناه است.